قانون ارث در ایران و نحوه تقسیم ارث

ارث به معنی رسیدن مال فرد متوفی به بازماندگان است. اما این مسئله خود نکات و مشکلاتی دارد که معمولاً پس از مرگ فرد خود را نشان می‌دهد. به همین دلیل لازم است در خصوص قانون ارث و برخی نکات مربوط به آن اطلاعاتی کسب کرد تا با بسیاری از مشکلات قانونی مواجه نشد. در این مطلب از دادنیک قصد داریم در خصوص ارث، افرادی که ارث به آن‌ها تعلق می‌گیرد، سهم الارث، مراحل انحصار وراثت و برخی نکات مربوط به آن نکاتی را بیان کنیم. همچنین می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان تلفنی یا واتس اپ با کارشناسان حقوقی دادنیک صحبت کنید.

ارث چیست؟

ارث در حقیقت دو معنی متفاوت دارد. این دو معنی را در ادامه با هم بررسی می‌کنیم. معنی اول: ارث عبارت است از جریان و روند انتقال قهری دارایی‌های فرد فوت شده به ورثه او که پس از پرداخت بدهی‌های متوفی به سرانجام می‌رسد.

با توجه به ماده 867 قانون مدنی، ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می‌کند.

معنی دوم: در معنی دوم به تعریف قانونی ارث باید اشاره کنیم. ارث یعنی مالی که بعد از این که فردی فوت شد، به بازماندگان و کسانی که وارث او محسوب می‌شوند، تعلق می‌گیرد. این معنی ارث بسیار مشابه ترکه است. در تعریف ترکه آمده است که کلیه اموال و حقوق مالی که پس از پرداخت شدن دیون و تعهدات شخص فوت شده به وارثان او تعلق خواهد گرفت.

نحوه تقسیم کردن ارث

در قانون ارث در کشور ما ارث با توجه به طبقات و درجاتی به افراد می‌رسد. این طبقات عبارتند از:

• طبقه اول: پدر، مادر، اولاد و فرزند فرزندان
• طبقه دوم: اجداد، برادر، خواهر و اولاد فرد فوت شده
• طبقه سوم: عمو‌ها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌های فرد فوت شده و فرزندان آن‌ها

نکاتی در خصوص تقسیم ارث

باید بدانید که درست است که بر اساس طبقه‌های گفته شده ارث تقسیم می‌شود، اما دانستن چند نکته در این خصوص لازم است.

• اولویت تقسیم ارث به ترتیب طبقات است و در صورتی که یک فرد در طبقه اول زنده باشد، ارث به طبقات دیگر تعلق نمی‌گیرد. به عنوان مثال اگر فرد متوفی فرزند، پدر یا مادری زنده داشته باشد، دیگر ارث به اجداد، برادرها، خواهرها و سایر افراد نخواهد رسید.
• در داخل یک طبقه نیز درجات مشخصی وجود دارد. به عنوان مثال اگر به برادرها و خواهرها ارث برسد، به فرزندان آن‌ها نخواهد رسید یا اگر فرزند شخص متوفی زنده باشد، ارث به نوه او تعلق نخواهد گرفت.
• ارث در ایران تنها به خویشاوندان نسبی می‌رسد. یعنی کسانی که از طریق تولد با یکدیگر ارتباط دارند. تنها استثناء در این میان زن و شوهر است.
• هیچ کدام از افراد موجود در سه طبقه گفته شده، نمی‌توانند مانع ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر شوند.
• تقسیم ارث پس از پرداخت بدهی‌ها و دین‌هایی که متوفی داشته، انجام خواهد شد.

موانع ارث

در قانون ارث به برخی موارد اشاره شده که وجود آن‌ها باعث می‌شود تا ارث به فرد تعلق نگیرد. این موارد عبارتند از:

قتل مورث

به موجب ماده 880 قانون مدنی اگر شخصی مورث خود را عمداً به قتل برساند، از او ارث نخواهد برد. پس باید بگوییم که قتل مورث از موانع رسیدن ارث به فرد است.

کفر

در ماده 881 قانون مدنی آمده است که ارث مورث مسلمان به وارث کافر نخواهد رسید.

لعان

اگر مردی به زن خود تهمت زنا زده و انتساب فرزند به دنیا آمده را انکار کند به این کار لعان می‌گویند. در ماده 882 قانون مدنی آمده است که لعان از موانع ارث است و پس از این اتفاق زن و شوهر از یکدیگر ارث نخواهد برد. همچنین پدر از فرزند و فرزند از پدر ارث نمی‌برند.

ولادت زنا

ولادت از زنا از دیگر موانع رسیدن ارث است. در ماده 884 قانون مدنی آمده است که فرزند حاصل از زنا از پدر، مادر و خویشاوندان آن‌ها ارث نمی‌برد.

سهم الارث

یکی دیگر از مفاهیم مهمی که در قانون ارث وجود دارد، سهم الارث یا سهم ارث است. باید بدانید که سهم الارث برخی از ورثه در قانون به شکلی دقیق و به صورت بخشی از کل اموال پس از پرداخت دیون و هزینه‌های کفن و دفن مشخص شده است. البته سهم الارث برخی از ورثه نیز در قانون به صورت دقیق مشخص نشده است.

محاسبه تقسیم ارث

همان‌طور که گفتیم در قانون سهم الارث برخی افراد به طور دقیق مشخص شده است. در ادامه به نحوه تقسیم ارث و محاسبه میزان آن می‌پردازیم.

سهم ارث زوج

میزان ارثی که مرد از همسرش می‌برد با توجه به این که زن فرزند داشته باشد یا خیر، میزان متفاوتی است. باید بدانید که اگر زن، فرزند داشته باشد شوهر به میزان یک چهارم اموال و اگر فرزند نداشته باشد به میزان یک دوم از کلیه اموال زن را به ارث می‌برد.

سهم ارث زوجه

میزان سهم ارث زن از شوهر نیز به فرزند داشتن شوهر بستگی دارد. اگر شوهر فرزند یا فرزندانی داشته باشد، زن به میزان یک هشتم اموال او را به ارث می‌برد. در صورتی که شوهر فرزندی نداشته باشد، زن به میزان یک چهارم از کلیه اموال را به ارث می‌برد. در صورتی که مرد بیش از یک زن داشته باشد، ارث مشخص شده به میزان مساوی میان آن‌ها تقسیم خواهد شد.

سهم الارث طبقه اول

همان‌طور که در این متن به آن اشاره کردیم، به جز زن و شوهر، مابقی وراث در سه طبقه قرار دارند. باید بدانید که فرزندان بیشترین میزان ارث را می‌برند. در صورتی که پدر و مادر فرد متوفی و همچنین فرزندان او در قید حیات نباشند، ارث به نوه‌ها خواهد رسید.

سهم الارث طبقه دوم

در صورتی که هیچ کدام از افراد طبقه اول در قید حیات نباشند، ارثیه به طبقه دوم می‌رسد. باید بدانید که فرزندان خواهر و برادر متوفی نیز در طبقه دوم قرار دارند اما همانند نوه‌ها، در صورتی که یکی از برادران یا خواهران متوفی زنده باشد، ارث به آن‌ها تعلق نخواهد گرفت.

سهم ارث طبقه سوم

در صورت زنده نبودن هیچ یک از افراد طبقه اول و دوم، افراد حاضر در طبقه سوم ارث خواهند برد. فرزندان عمو، عمه، دایی و خاله نیز در میان این طبقه قرار دارند اما همانند نوه‌ها با آن‌ها برخورد خواهد شد.

ترکه چیست؟

تمام اموال و حقوقی که از متوفی به جا مانده را ترکه گویند. به عبارت دیگر تمام اموالی که قابل انتقال به فرد دیگری است و پس از فوت فرد به جا می‌ماند را ترکه می‌گویند. این نوع ارث شامل دیون نمی‌شود و مواردی مانند اموال عینی، منفعت، طلب و کلیه حقوق مالی متوفی در آن قرار دارد.

تقسیم ترکه

قبل از تقسیم ترکه باید برخی دیون از اموال متوفی کسر شود. از مواردی که باید قبل از تقسیم ترکه، پرداخت شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. هزینه کفن و دفن میت: هزینه کفن و دفن میت اولین هزینه‌ای است که از اموال او کسر می‌شود. دیون و واجبات: دیون و واجبات متوفی را باید در طبقات متفاوتی تقسیم‌بندی کرد. این طبقات شامل موارد زیر است.

• طبقه اول: حقوق سال آخر خدمه خانه از واجبات و دیون متوفی است. حقوق خدمتگزاران بنگاه متوفی تا شش ماه قبل از فوت، باید پرداخت شود. دستمزد سه ماه قبل کارگرانی که به صورت روزانه یا هفتگی مزد می‌گیرند.
• طبقه دوم: طلب اشخاصی که مال آن‌ها تحت اداره متوفی بوده یا پیش او به امانت سپرده شده، باید پرداخت شود.
• طبقه سوم: طلب پزشکان، فروشندگان دارو و سایر بدهی‌هایی که در خصوص درمان متوفی یا خانواده‌اش در سال قبل از فوت به وجود آمده است.

• طبقه چهارم: نفقه و مهریه زن
• طبقه پنجم: پس از تسویه تمام موارد گفته شده، نوبت به تقسیم باقی مانده اموال می‌رسد. این اموال می‌توانند با مراجعه به دادگاه یا به صورت توافقی انجام شوند. باید بدانید که اگر برخی از اموال قابل تقسیم نباشند، آن اموال به فردی از وراث می‌رسند و به اندازه سهمی که سایر وراث می‌برند باید به آن‌ها پرداخت شوند. اگر مال دیگری جز مال غیر قابل تقسیم وجود نداشته باشد، آن مال فروخته خواهد شد و بین وراث به نسبت تعیین شده و مشخص تقسیم خواهد شد.

در صورت فوت مرد چه کسانی ارث می برند؟

سؤال دیگری که در خصوص تقسیم ارث مطرح می‌شود این است که در صورت فوت مرد چه کسانی ارث می‌برند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که همانند نکته‌ای که در گذشته به آن اشاره کردیم، طبقات مشخصی برای ارث بردن وجود دارد. در صورتی که افراد موجود در هر کدام از طبقات فوت شده باشند، ارث به طبقه بعدی خواهد رسید.

• طبقه اول: پدر، مادر، فرزند و نوه
• طبقه دوم: پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر و فرزندان آن‌ها
• طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها

همچنین برای دانستن این که بعد از فوت زن چه کسانی ارث می‌برند پیشنهاد می‌کنیم مقاله “سهم الارث فرزندان بعد از فوت مادر” را مطالعه کنید.

توقیف سهم الارث آقا برای مهریه

از دیگر مواردی که در قانون به آن اشاره شده، پرداخت مهریه زن توسط مرد است. یکی از مواردی که در خصوص مهریه وجود دارد، عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن است. خانم می‌تواند بر اساس نوع مهریه در هر زمان مهریه خود را از مرد طلب کند. اگر مرد مالی برای پرداخت مهریه نداشته باشد، پرداخت مهریه به صورت قسطی انجام خواهد شد. حال نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که در صورتی که در زمان پرداخت مهریه به صورت قسطی، یکی از اقوام مرد فوت کند و به ارثی برسد، خانم می‌تواند برای دریافت مهریه خود شکایت کند. در این زمان توقیف سهم الارث آقا برای مهریه انجام خواهد شد. اگر ارث بیش از مهریه خانم باشد، پس از پرداخت حق خانم، باقی ارث به مرد خواهد رسید. البته باید بدانید که در صورتی که مرد فوت کند، قبل از این که وراث دیگر بتوانند سهم الارث خود را دریافت کنند، باید مهریه خانم را به صورت کامل به او پرداخت کنند. در این زمان اگر خانم به دلیل مهریه مالی را توقیف کند، وراث دیگر برای فروش آن باید رضایت همسر فرد متوفی را جلب کنند.

مراحل انحصار وراثت

مهم ‌ترین مرحله از مراحل انحصار وراثت جمع‌ آوری مدارک است. مدارک مورد نیاز شامل موارد زیر است.

• گواهی فوت (گواهی فوت از سال 95 در برخی از استان‌ها به صورت الکترونیکی صادر می‌شود)
• استشهادیه محضری
• شناسنامه متوفی
• عقد یا رونوشت آن
• شناسنامه وراث
• وصیت نامه
• گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی (برای متوفیان قبل از سال 95 که تا کنون اقدامی نکرده‌اند.)

پس از جمع‌آوری این مدارک می‌توانید در خصوص انحصار وراثت و تقسیم اموال اقدام کنید. در صورتی که یک یا چند نفر از ورثه با هم به توافق نرسند یا به آن‌ها دسترسی نباشد، باید از طریق مراجع ری صلاح مانند شورای حل اختلاف اقدامات لازم را انجام داد. قانون ارث یکی از مواردی است که افراد اطلاعات زیادی در خصوص آن ندارند و معمولاً پس از فوت یکی از نزدیکانشان در خصوص آن به مشکل می‌خورند. با کسب اطلاعات بیشتر در خصوص قانون ارث می‌توانید از بروز بسیاری مشکلات جلوگیری کنید. یکی از ساده‌ ترین و بهترین راه‌های کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص یا حل مشکلات احتمالی، استفاده از نظر متخصصان است. شما می‌توانید از خدمات دادنیک مانند مشاوره حقوقی رایگان، مشاوره رایگان در واتس اپ و مشاوره تلفنی رایگان استفاده کنید تا با مشکلات بسیار کمتری مواجه شوید و همچنین مشکلات به وجود آمده را به شکلی مناسب و اصولی حل کنید.

سوالات متداول

• بر اساس قانون ارث، چه کسانی سهمی از ارث دارند؟

بر اساس قانون خویشاوندان نسبی بر اساس طبقه‌بندی‌های مختلف از مال متوفی ارث می‌برند. البته باید بدانید که زن و شوهر نیز از مال یکدیگر ارث دریافت می‌کنند.

• چه مواردی مانع دریافت ارث می‌شود؟

در قانون ارث مواردی مانند قتل مورث، کفر، لعان و ولادت زنا باعث می‌شود تا افراد نتوانند ارث دریافت کنند.

• توقیف سهم الارث آقا بابت مهریه به چه معنی است؟

مهریه از مواردی است که زن می‌تواند در هر زمان از مرد طلب کند. در صورتی که مرد توان پرداخت مهریه را نداشته باشد، مهریه به صورت قسطی به زن پرداخت خواهد شد. اگر در زمان پرداخت مهریه به صورت قسطی، مالی به مرد به ارث برسد، زن می‌تواند آن را توقیف کند تا مهریه خود را دریافت کند.