یکی از مهمترین شرایط اساسی صحت معامله این است که دو طرف قرارداد نسبت بستن قرارداد قصد و رضایت دارند یا نه. طرفین قرارداد باید رضایت خود را بهصورت واضح و مشخص ابراز کنند.
این موضوع منشأ گرفته از اصل حاکمیت اراده و آزادی اراده بر قراردادهاست؛ بنابراین هیچکس نمیتواند دیگری را مجبور کند که کاری بر خلاف میل و رضایت انجام دهد. درصورتیکه کسی بدون آزادی اراده معاملهای منعقد کرد و معامله اکراهی یا معامله اجباری است، شرایط حقوقی متفاوتی دارد.
در این مقاله از دادنیک به بررسی اثر اکراه در معاملات میپردازیم. درصورتیکه در این زمینه سؤالی دارید با ما در ارتباط باشید.
معامله اکراهی چیست؟
معامله اکراهی قراردادی است که در آن یکی از طرفین قرارداد یا هر دو طرف قرارداد تحتتأثیر تهدید و اجبار قرارداد را امضا کرده باشند. در واقع تهدیدی که منجر میشود فرد از ترس جان و مال و ناموس و آبرو خود قرارداد را منعقد کند.
برای مثال فرض کنید وقتی فردی دیگری را تهدید کند که درصورتیکه قرارداد فروش ماشینش به وی را امضا نکند، خانهاش را آتش میزند.
مؤثر بوده تهدید و اکراه به عوامل مختلفی بستگی دارد مثل سن، شخصیت، جنسیت و غیره. ماده ۲۰۲ قانون مدنی مقرر داشته که اکراه نسبت به اعمالی حاصل میشود که مؤثر در هر شخصی با شعوری باشد و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید کند بهنحویکه عادتاً قابلتحمل نباشد.
اثر معامله اکراهی
اگر شخصی با وجود اکراه معاملهای منعقد کند، حکم حقوقی چنین قراردادی عدم نفوذ است. علت غیرنافذ بودن قرارداد این است که علیرغم اینکه فرد در این حالت قصد انعقاد قرارداد را حتی بهواسطه تهدیدی که علیه وی شده و شرایطی که در آن قرار گرفته دارد؛ اما نسبت به انعقاد قرارداد دارای رضایت نیست.
نتیجه عدم وجود رضایت برای انعقاد معامله، عدم نفوذ قرارداد است. عدم نفوذ قرارداد باعث میشود بعد از اینکه شرایط اکراهی برطرف شد، شخصی که دچار اکراه شده است بتواند با رضایت درباره اینکه آیا میخواهد معاملهای که بدون رضایت منعقد کرده است را بپذیرد یا رد کند، تصمیمگیری کند.
فرد اکراه شده باید بهمحض رفع اکراه و تهدید، اراده خود بر عدم تنفیذ را بهطرف دیگر معامله، اعلام تا معامله، باطل شود یا رضایت خود را اعلام کند تا معامله صحیح گردد.
لازم به ذکر است در شرایط اکراه، اکراه شونده بهطورکلی فاقد اراده گردد؛ مثلاً کسی تفنگی روی شقیقه او گذاشته و تهدید کند که اگر معامله را امضا نکند، او را میکشد، معامله باطل و مشمول موارد بطلان قرارداد است. چراکه اساساً قصد و ارادهای برای انعقاد قرارداد وجود ندارد.
لازم به ذکر اگر طرف دیگر قرارداد از پذیرش رد و ابطال قرارداد خودداری کند فرد اکراه شده باید با ثبت دادخواست ابطال معامله اکراهی از طریق دفاتر خدمات قضایی ادعای خود را اثبات و از دادگاه الزام طرف دیگر قرارداد مبنی بر پذیرش ابطال قرارداد را مطالبه کند. از آنجایی که اثبات اکراه در دادگاه پیچیده است و عدم موفق در اثبات آن منجر به شکست دعوی میشود توصیه میکنیم پیش از اقدام حقوقی با یک وکیل دادگستری مشورت کنید.
شرایط تحقق اکراه و تهدید در معاملات
قانونگذار، تنها در صورتی معامله منعقد شده را از مصادیق معامله بر اثر تهدید و عقد اکراهی، به شمار میآورد که شرایط تحقق اکراه و تهدید در معامله، مهیا باشد. از جمله شرایط تحقق اکراه در معامله موارد زیر قابلاشارهاند:
- تهدید و اکراه از سوی طرف دیگر عقد یا شخصی ثالث، انجام شود و بهصورت کلام یا عمل، در عالم خارج، محقق گردد؛
- اکراه، در فرد تأثیر گذارد؛
- اکراه، با هدف اجبار فرد به انعقاد عقد انجام شود؛
- بین اکراه و معامله، رابطه سببیت موجود باشد؛
- اکراه باید، در خصوص جان، مال یا آبروی فرد یا اعضا و خویشان نزدیک وی صورت گیرد؛
- اکراه بر اساس سن و شخصیت، اخلاق و جنسیت شخصی که مورد اکراه است، عادتاً قابلتحمل نباشد؛
- اکراه باید در هر شخص متعارف بهتناسب سن، شخصیت، اخلاق و جنسیت تأثیرگذار باشد؛
- شخص اکراه شده، از اینکه اکراهکننده، قادر به اجراییسازی تهدید و اکراه خود نیست، اطلاع نداشته باشد؛
- شخص اکراه شده، نتواند بدون مشقت و بدون امضای معامله، اکراه را دفع کند؛
- وسیله یا هدف اکراه، نامشروع باشد؛
جمعبندی
معامله بر اثر اکراه یعنی، یک نفر، توسط دیگری، برای انعقاد قرارداد، در خصوص جان، مال، آبروی خود یا افراد نزدیک خانوادهاش، تهدید شود و با اکراه، قرارداد را منعقد کند، از جمله شرایط تحقق اکراه، این است که تهدید عادتاً غیرقابلتحمل بوده. تأثیر اکراه در معامله، حسب مورد، بطلان یا عدم نفوذ عقد اکراهی، است.
وکلای پایه یک مؤسسه حقوقی دادنیک آمادهاند شما را در مسائل حقوقی پیرامون معاملات اکراهی راهنمایی کنند.
سوالات متداول
آیا معامله شخصی که در شرایط اضطرار منعقد کرده است، صحیح است؟
علیرغم اینکه شخص مضطر نیز تمایلی به انعقاد قرارداد ندارد معاملهٔ اضطراری معتبر است چراکه نمیتوان به هر بهانهای عقد را غیر معتبر دانست.
آیا اکراه و تهدید باید صرفاً نسبت به جان، مال و آبرو شخص دیگر طرف قرارداد صورت گیرد تا موثر باشد؟
خیر ممکن است موضوع تهدید جان، مال و آبروی نزدیکان فرد باشد.
این مطلب توسط تیم تحریریه دادنیک گردآوری و منتشر شده است.
تیم تحریریه دادنیک روزانه و در جهت افزایش اطلاعات کاربران سایت، مطالب متعددی در زمینههای مختلف منتشر مینماید.
برای مشاوره با وکیل متخصص میتوانید با کارشناسان دادنیک در ارتباط باشید.
