انحصار وراثت چیست؟

به تقسیم اموال به جا مانده از متوفی بین وراث قانونی ایشان بر اساس طبقات ارث، انحصار وراثت گفته می‌شود. برای انجام تقسیم ارث باید مراحلی طی شود تا گواهی انحصاروراثت دریافت شود. در ادامه مقاله درباره مراحل، انواع آن، طبقات وراث و نمونه دادخواست انحصار وراثت توضیح می‌دهیم.

انواع انحصاروراثت

انحصاروراثت به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم می‌شود. زمانی که اموال به جا مانده از متوفی کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشد انحصاروراثت محدود و زمانی که ماترک متوفی بیشتر از ۵۰ میلیون تومان باشد، انحصاروراثت نامحدود انجام می‌شود. انحصاروراثت محدود و نامحدود از نظر مراحل اداری و مدارک مورد نیاز مشابه می‌باشند. فقط انحصاروراثت نامحدود یک مرحله اضافی چاپ آگهی در روزنامه کثیرالانتشار برای اطمینان از عدم حضور ورثه دیگر دارد. گواهی انحصاروراثت محدود توسط وکلای متخصص انجام این کار ۲۰ روز و نامحدود ۵۰ روز زمان می‌برد.

در صورتی که میخواهید بدانید انحصار وراثت محدود و نامحدود چه تفاوتی دارند، می توانید مقاله تفاوت انحصار وراثت محدود و ناحدود را مطالعه کنید.

مراحل انحصار وراثت

انحصار وراثت توسط وکیل، وراث قانونی متوفی و افراد ذینفع انجام می‌شود. هر کدام از این افراد قصد انجام انحصاروراثت را داشته باشند باید این مراحل را انجام دهند. همچنین در این باره به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله آیا انحصار وراثت اجباری است را مطالعه نمایید.

دریافت گواهی فوت

بعد از فوت متوفی باید وراث ایشان به سازمان ثبت احوال مراجعه کنند و گواهی فوت را دریافت کنند. حتی افرادی که خارج از کشور هستند باید گواهی فوت را به رویت سفارت برسانند و آن را ترجمه و به وزارت امورخارجه ایران ارسال کنند. بر اساس ماده ۲۲ قانون ثبت احوال: “وفات هرکس اعم از ایرانی یا خارجی و همچنین ولادت طفلی که مرده به دنیا آمده یا بلافاصله پس از ولادت بمیرد باید به مامور یا نماینده ثبت احوال اعلام شود. وفات ایرانیان در خارج از کشور به ماموران کنسولی محل اقامت یا به نزدیکترین ماموران کنسولی ایران یا به سازمان ثبت احوال کشور اعلام می‌شود. اعضای خانواده، افراد فامیل که در زمان فوت حضور داشتند، مالک ملکی که متوفی در آن فوت کرده، کارکنان قبرستان، ماموران انتظامی و امداد می‌توانند این گواهی را دریافت کنند.

مراجعه به شورای حل اختلاف

در این مرحله باید وکیل، وراث یا افراد ذینفع به همراه گواهی فوت و مدارک شناسایی تمام وراث به شورای حل اختلاف شهری که محل آخرین سکونت متوفی بوده، مراجعه کنند. طبق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی: دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه می‌شود که اخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن محل بوده. اگر اخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که اخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است.

استشهادیه انحصاروراثت

برای دریافت استشهادیه انحصار وراثت باید همه وراث یا وکیل قانونی ایشان به همراه سه نفر از افرادی که همه وراث را می‌شناسند به دفتر ثبت اسناد رسمی مراجعه کنند. این افراد باید گواهی دهند که متوفی ورثه‌ای غیر از افرادی که در استشهادیه قید شده ندارد. فرم استشهادیه مخصوص گواهی انحصار وراثت به شرح زیر است: به گواهی می‌طلبم خانم ها و آقایانی را که آگاه هستند شادروان ………….در تاریخ ……….. در شهر …………… آخرین اقامتگاه دائمی خود در گذشته است و هنگام فوت: تعداد  …………………….. پسر داشته/نداشته به نام…………………………………………. تعداد  ………………………. دختر داشته / نداشته به نام ………………………………………. تعداد ……………………همسر دائمی داشته / نداشته به نام………………………………….. تعداد ………………………. مادر داشته / نداشته به نام………………………………………… تعداد ………………………. پدر داشته / نداشته به نام …………………………………………. و وراث دیگری غیر از افراد نامبرده بالا ندارد و در موقع فوت مذهب متوفی ……………..بوده و دارائی او کمتر / بیشتر از مبلغ …………… بوده است تا اطلاعات خود را در برگ بنویسد. گواه اول/ دوم/ سوم: اینجانب نام…………….. نام خانوادگی …………………. شغل………………  سن ………………….شماره شناسنامه…………………صادره از ……………. فرزند………….  که با خانواده  (نام متوفی) ……………………. از نزدیک آشنا هستم ولی رابطه خویشاوندی یا در گذشته و بازماندگان او ندارم و فاقد محکومیت کیفری می‌باشم، خداوند متعال را در نظر گرفته سوگند یاد می‌کنیم که جز به راستی چیزی ننویسیم و یا علم به مقررات و مجازات گواهی دروغ به شرحی که در پشت ورقه نوشته شده است و التزام به راستگویی مراتب بالا را کلا گواهی می کنم. صحت امضای ……………. که با علامت………….. مشخص شده است مورد گواهی است دفترخانه شماره………………

مشخص کردن مالیات بر ارث

یکی از مدارکی که برای دریافت گواهی انحصاروراثت نیاز است مشخص کردن مالیات اموال به جا مانده از متوفی است. برای این کار باید وراث یا وکیل قانونی ایشان به اداره مالیات مراجعه کند و بر اساس اموال متوفی مالیات بر ارث را مشخص کند. اموالی مانند وجوه بازنشستگی، پس انداز و مزایای خدمت سربازی، وسایل خانه متوفی معاف از مالیات و اموالی مانند ملک و املاک، وسایل نقلیه، سپرده‌های بانکی و … دارای مالیات هستند. مالیات بر ارث بسته به نوع اموال و طبقات ارث متفاوت است. مالیات طبقه دوم و سوم از طبقه اول بیشتر است.

مراجعه به شورای حل اختلاف

بعد از مشخص کردن مالیات باید وراث یا وکیل قانونی ایشان به همراه مدارک به شورای حل اختلاف مراجعه و دادخواست گواهی انحصاروراثت را تنظیم و ثبت کنند. برای مراجعه مجدد به شورای حل اختلاف مدارک زیر مورد نیاز است:

• شناسنامه همه وراث
• کارت ملی همه وراث
• گواهی فوت
• اشتسهادیه انحصار وراثت
• وصیت نامه
• رسید مالیاتی از اداره مالیات
• عقدنامه یا سند طلاق (در صورت تاهل متوفی)

عدم حضور ورثه‌ی دیگر

برای انحصاروراثت نامحدود به دستور دادگاه یک آگهی در روزنامه‌های کثیرالانتشار چاپ می‌شود و مشخصات متوفی در آن قید می‌شود. این آگهی تا یک ماه اعتبار دارد اگر در این زمان فردی ادعا کرد از وراث متوفی است پروسه انحصار وراثت تغییر می‌کند. اگر به دادگاه اثبات شود ادعای ایشان درست بوده جز وراث حساب می‌شود در غیر این صورت گواهی صادر می‌شود. اگر متوفی در روستا زندگی می‌کردند به جای چاپ آگهی در روزنامه کثیرالانتشار یک آگهی در دیدرس همه اهالی روستا قرار می‌گیرد تا در صورت حضور ورثه دیگر اطلاع رسانی شود. نمونه آگهی به صورت زیر است: آقا/خانم ………. دارای شناسنامه شماره …….  به شرح دادخواست به کلاسه ………. از این شورا درخواست گواهی حصر وراثت نموده و چنین توضیح داده که شادروان ……….. به شناسنامه شماره ………. در تاریخ ………در اقامتگاه دائمی خود بدرود زندگی گفته و ورثه حین الفوت آن مرحومه منحصر است به: آقای………..نام پدر………تاریخ تولد……… شماره شناسنامه………. شماره ملی…….. برادر متوفیه آقای……….نام پدر……….تاریخ تولد………..شماره شناسنامه……….شماره ملی………برادر متوفیه آقای………نام پدر……….. تاریخ تولد……….شماره شناسنامه……….شماره ملی……….خواهر متوفیه و جز نامبردگان ورثه دیگری ندارد.

طبقات وراث

بر اساس قانون ورثه به سه طبقه تقسیم می‌شوند:

• طبقه اول وراث شامل پدر، مادر، فرزند و نوه متوفی می‌شود.
• طبقه دوم را پدربزرگ، مادر بزرگ، خواهر، برادر و فرزندان آنها را تشکیل می‌دهد.
• در طبقه سوم خاله، عمو، عمه، دایی و فرزندان آنها حضور دارند.

در صورت حضور هر فردی  از طبقه اول طبقه دوم و سوم ارث نمی‌برند.

انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور

ایرانیان در هر کشوری که حضور داشته باشند برای احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) باید مطایق قوانین جمهوری اسلامی ایران پیش روند. برای انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور، افرادی که خارج از کشور زندگی می‌کنند اگر به عنوان ورثه هستند باید از طریق سامانه ثنا یا سامانه میخک به یک وکیل انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور  وکالت دهند تا به جای ایشان در مراحل دریافت گواهی حضور پیدا کنند. برای استفاده از سامانه میخک باید ابتدا در این سامانه ثبت نام و مشخصات وکیل و نوع وکالت‌نامه را وارد کنند. بعد از دریافت کد رهگیری باید یک وقت احراز هویت به صورت حضوری یا اسکایپی (بسته به قانون کشوری که در آن زندگی می‌کنند) رزرو کنند. بعد از انجام احراز هویت و تائید مدارک وکیل مورد نظر می‌تواند از وزارت امور خارجه وکالت‌نامه را دریافت و  گواهی را دریافت کند. برای استفاده از سامانه ثنا هم باید در این سامانه ثبت نام، احراز هویت آنلاین را انجام  و امضای خود را درج کنند. بعد از انجام این مراحل می‌توانند یک قرارداد الکترونیک با وکیل خود امضا کنند تا وکیل به جای ایشان در مراحل حضور و ثبت دادخواست را انجام دهد.

مدارک مورد نیاز برای دریافت گواهی انحصار وراثت

• کارت ملی و شناسنامه همه وراث
• عقدنامه یا سند طلاق
• اسشتهادیه انحصاروراثت
• گواهی فوت
• رسید مالیات

وکیل انحصار وراثت

با توجه به پیچیدگی‌هایی که پرونده انحصار دارد بهتر است این کار را به یک وکیل انحصار وراثت بسپارید. اگر وراث قصد انجام انحصاروراثت متوفی را داشته باشند بین ۳ تا ۹ ماه زمان می‌برد تا گواهی محدود یا نامحدود را دریافت کنند. در صورتی که وکیل متخصص انحصاروراثت این‌کار را انجام دهد بین ۲۰ تا ۵۰ روز زمان می‌برد تا گواهی دریافت شود. وکیل می‌تواند از صفر تا صد دریافت گواهی را به جای وراث انجام دهد بدون این‌که نیاز به حضور وراث در هیچ کدام از جلسات شورا و دادگاه باشد. وکیل می‌تواند در صورت عدم همکاری وراث نیز شما را راهنمایی کند.

موانع ارث

هیچ فردی نمی‌تواند بدون دلیل یکی از وراث خود را از ارث محروم کند. در ادامه به مواردی که مانع ارث بردن افراد می‌شود اشاره کردیم.

قتل: بر اساس ماده ۸۸۰ قانون مدنی

قتل از موانع ارث است بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می‌شود اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا‌ بالتسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری. ماده ۸۸۱ قانون مدنی در صورتی که قتل عمدی مورث به حکم قانون یا برای دفاع باشد، مفاد ماده فوق مجری نخواهد بود

کفر: ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی

کافر از مسلم ارث نمی‌برد و اگر در بین ورثه متوفای کافری مسلم باشد وراث کافر ارث نمی‌برند اگرچه از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر مسلم باشند.

لعان: ماده ۸۸۲ قانون مدنی

بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمیبرند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی‌برد ‌لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می‌برند.

زنا: ماده ۸۸۴ قانون مدنی

ولد الزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد لیکن اگر حرمت رابطه که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می‌برد و بالعکس.

انحصار وراثت افراد محجور

محجوریت به سه نوع مختلف تقسیم می‌شود. افراد دیوانه یا مجنون، افراد صغیر و افراد غیر رشید سه طبقه محجور هستند. افراد دیوانه و غیر رشید برای امور مالی خود که انحصار وراثت هم شامل آن می‌شود نیاز به قیم دارند و خودشان اختیار انجام کاری را ندارند. افراد غیر مسلمان، افرادی که خودشان تحت قیومیت شخص دیگر باشند، افرادی که به دلیل خیانت در امانت، سرقت، ورشکستگی، کلاهبرداری و اختلاس محکوم باشند و افرادی که فساد اخلاقی آنها ثابت شده باشد، نمی‌توانند قیم باشند. افراد صغیر از زمانی که به سن قانونی برسند اختیار اموال خود را دارند و می‌توانند برای آن تصمیم بگیرند.

وصیت نامه

وصیت‌نامه سندی است که افراد قبل از فوت آن را تنظیم می‌کنند تا تکلیف یک‌سری اموال یا امور را بعد از فوت خود مشخص کنند. وصیت نامه باید در دفتر ثبت اسناد رسمی به صورت قانونی تنظیم و ثبت شود. وصیت‌نامه‌ای که به صورت شفاهی یا دست نوشته باشد، اعتباری ندارد و نمی‌توان به آن استناد کرد. هر شخص فقط می‌تواند تا یک سوم اموال خود را وصیت کند و اگر همه یا بیشتر از یک سوم را وصیت کند قابل استناد نیست. همچنین فرد نمی‌تواند در وصیت‌نامه خود شخصی را از ارث محروم کند. در صورتی که متوفی قبل از فوت وصیت‌نامه‌ای تنظیم کرده باشد برای دریافت گواهی انحصار وراثت باید به آن استناد شود و بر اساس وصیت متوفی باید اموال تقسیم شود.

افراد ذینفع در انحصار وراثت

غیر از وراث سببی یا نسبی افراد دیگری نیز می‌توانند برای دریافت گواهی اقدام کنند که به طبقات زیر تقسیم می‌شوند:

• فرد طلبکار با اثبات طلب خود می‌تواند برای دریافت گواهی اقدام کند.
• فرد وصی که به واسطه وصیت‌نامه متوفی اختیار قسمتی از اموال ایشان را دارد.
• فرد موصی له که با توجه به وصیت‌نامه متوفی باید یک‌سری امور را بعد فوت ایشان انجام دهد.
• شخصی که در صورت اثبات وارث بودن شخص دیگر سود می‌برد.

نمونه دادخواست انحصار وراثت

با سلام احتراماً به استحضار می‌رساند: شادروان …………… (مورث اینجانب/ مورث موکل اینجانب) فرزند ……… به شماره شناسنامه ………… متولد سال ……… صادره از ………… که نسبت ………… با بنده/ موکل بنده دارند، به شرح گواهی فوت صادره در تاریخ …………… به علت …… در منزل/ بیمارستان در شهر …… مرحوم گردیده‌اند. متوفی پیرو دین …… و مذهب ……… بوده‌اند و وراث در زمان فوت ایشان عبارتند از:

• ……… فرزند ……… به شماره شناسنامه …………… متولد ………… ( فرزند متوفی)
• ……… فرزند ……… به شماره شناسنامه ………….… متولد ..………  (فرزند متوفی)
• ……… فرزند ……… به شماره شناسنامه …….……… متولد …………… (همسر متوفی)
• ……… فرزند ……… به شماره شناسنامه ……….…… متولد…….……… (مادر متوفی)
• ……… فرزند ……… به شماره شناسنامه ………….… متولد …….…… (پدر  متوفی)

متوفی به جز ورثه فوق وراث دیگری ندارند و دارایی ایشان کمتر از/ بیش از پانصد میلیون ریال می‌باشد. لذا رسیدگی و صدور گواهی انحصار وراثت مورد استدعاست.

عدم همکاری وراث برای انحصار وراثت

یکی از مشکلاتی که در پرونده‌های انحصاروراثت وجود دارد عدم همکاری وراث است. ممکن است وراث در جلسات دادگاه یا دفتر ثبت اسناد رسمی شرکت نکنند. یا مدارک خود را برای تکمیل پرونده به نماینده یا وکیل وراث تحویل نمی‌‌دهند. بهتر است بدانید برای دریافت گواهی انحصار وراثت نیاز به همکاری همه وراث ندارید و به کمک وکیل می‌توانید امور را پیش ببرید.

سوالات متداول

• حضور همه وراث برای انحصار وراثت الزامی است؟

خیر؛ هر یک از وراث می‌توانند به تنهایی برای انحصار وراثت اقدام کنند.

• انحصار وراثت ایرانیانی که مقیم خارج از کشور هستند چگونه است؟

ایرانیان خارج از کشور می‌توانند با استفاده از سامانه میخک یا از طریق سامانه ثنا به موکلین دادنیک وکالت دهند. موسسه حقوقی دادنیک تمام مراحل تقسیم ارث را بدون نیاز به حضور هیچ یک از ورثا انجام می‌دهد.