اجرت المثل چیست و چند نوع دارد؟

قانون مدنی به نحوی تدوین شده است که حقوق زن و مرد پس از ازواج محفوظ بماند؛ و هر فردی بتواند در صورتی که طرف مقابل در حقش اجحاف کرد برای گرفتن حق و حقوقش اقدام کند. یکی از مواردی که توسط قانون‌گذار به عنوان حق قانونی زن در نظر گرفته شده اجرت المثل است.

وقتی زوجین قصد جدایی و طلاق داشته باشند، مرد باید حق و حقوق مالی زن که شامل مهریه، نفقه و اجرت المثل می‌شود را به طور کامل پرداخت کند. در غیر این صورت دادگاه اجازه جدایی را به مرد نمی‌دهد. همچنین زن می‌تواند موقع طلاق توافقی با همسرش برای دریافت حقوق مالی‌اش توافق کند؛ و مرد موظف است دیون مالی زن را که بر گردن او است قبل از جدایی بپردازد.

در این مطلب از دادنیک کلیه نکاتی که درباره اجرت المثل باید بدانید را ارائه کرده‌ایم. اگر نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر در این رابطه دارید از طریق واتساپ با مشاورین موسسه حقوقی دادنیک در ارتباط باشید.

اجرت المثل چیست؟

اجرت المثل طبق قانون‌گذاری برای جبران خسارت در نظر گرفته شده است. در واقع اگر منافع یا مالی از فردی تلف شده باشد و قراردادی یا توافقی برای آن صورت نگرفته باشد؛ فردی که موجب تلف شدن آن مال یا منافع شده باید مبلغی که به عنوان اجرت المثل در نظر گرفته می‌شود را به طرف مقابل بپردازد.

این مبلغ به صورت عرفی تعیین می‌شود و هیچ شرط و قرارداد مشخصی مانند قانون مهریه برای تعیین میزان اجرت المثل وجود ندارد.

اجرت المثل شامل چه چیزهایی می‌ شود؟

اجرت المثل در دو حالت تعیین می‌شود. هر وقت منافعی از فرد به نفع دیگری مصرف شده باشد و فردی که این منافع را مصرف گرده هیچ قیدی برای رایگان بودن استفاده از منافع نداشته باشد. مورد دیگر زمانی است که فردی مالی از دیگری را برای مدت مشخصی در اختیار داشته باشد و صاحب آن مال راضی به استفاده رایگان از آن نباشد. در هر دو حالت لازم است که اجرت المثل مال مشخص و توسط فردی که از منابع یا مال دیگران استفاده کرده پرداخت شود.

انواع اجرت المثل

اجرت المثل به طور کلی بر دو نوع تقسیم می‌شود. نوع اول اجرت المثل منفعت ناشی از کار است؛ و نوع دومی که توسط قانون‌گذار مشخص شده اجرت المثل منفعت ناشی از مال است. در ادامه نحوه محاسبه هر کدام از این نمونه‌های اجرت المثل و چگونگی پرداخت آن‌ها را ارائه کرده‌ایم.

اجرت المثل منفعت ناشی از کار

انسان جایگاه والایی در جوامع امروزی دارد؛ و هیچ فردی حق ندارد انسان را به کاری که او به انجام آن علاقه‌ای ندارد وادار کند. مگر اینکه بین آن دو نفر توافقی بر مبنای جبران کار توسط پرداخت مزد مشخص شده باشد.

برای کسانی که در خانه فعالیت می‌کنند و به اعضای خانواده خودشان خدمات می‌کنند این قانون وجود دارد؛ بنابراین اگر زن وظیفه‌ای در ازای کار در خانه ندارد و اگر امور مربوط به خانه‌داری، نگهداری فرزند و … را به ناچار و با عدم رضایت برعهده گرفته باشد؛ مرد موظف است که اجرت المثل ناشی از کار را به او بپردازد.

اجرت المثل منفعت ناشی از مال

اگر فردی از مالی که متعلق به دیگران است استفاده کرده باشد؛ طبق قانون مدنی لازم است که اجرت المثل به صاحب مال پرداخت شود.

به عنوان مثال اگر مستأجری تاریخ اجاره‌نامه‌اش به پایان رسیده و هنوز ملک را تخلیه نکرده است؛ طبق عرف باید به ازای زمانی که بیشتر از موعد اجاره‌اش در محل مورد نظر سکونت داشته هزینه بپردازد. مگر اینکه مالک خانه اعلام کرده باشد که برای مدت زمان مشخصی مستأجر می‌تواند رایگان در ملک مورد نظر سکونت داشته باشد.

شرایط دریافت اجرت المثل دوران زوجیت

برای اینکه زن بتواند در ازای فعالیت‌هایی که در خانه انجام داده از مرد اجرت المثل دریافت کند، باید شرایط دریافت اجرت المثل در دوران زوجیت را بداند. در ادامه شرایطی که برای دریافت اجرت المثل توسط زن در نظر گرفته شده است را ارائه کرده‌ایم.

• زن تنها می‌تواند برای اموری مانند خانه‌داری، آشپزی، نگه داری نوزاد و… که جزء وظایف او نبوده درخواست اجرت المثل کند.
• در صورتی اجرت المثل به زن تعلق می‌گیرد که امور خانه‌داری و… را به درخواست رد انجام داده باشد.
• زن باید در دادگاه ثابت کند که به رایگان امور خانه را انجام نداده و از مرد درخواست مزد داشته است.

طبق ماده 10 قانون مدنی، هر مبلغی که به عنوان اجرت المثل تعیین شده است باید توسط فردی که ملزم به پرداخت خسارت است پرداخت شود.

 نحوه محاسبه اجرت المثل چگونه است؟

برای محاسبه میزان اجرت المثل باید زن در قدم اول به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت را ارائه کند. پس از ارائه این درخواست توسط زن، دادگاه شرایط اجرت المثل دوران زوجیت را بررسی می‌کند.

اگر زن واجد شرایط دریافت این مبلغ باشد، با توجه به عرف آن منطقه و… مبلغ اجرت المثل را به ازای هر سال زندگی مشترک زوج و زوجه مشخص می‌کند. در نهایت مبلغ تعیین شده برای اجرت المثل سالانه در تعداد سال‌های زندگی مشترک زوجین ضرب می‌شود و مبلغ نهایی اجرت المثل که باید مرد بپردازد مشخص خواهد شد.

بنابراین برای محاسبه اجرت المثل شرایط ثابتی وجود ندارد و مبلغ این بدهی با نظر کارشناس رسمی دادگستری و با توجه به عرف و شرایط زندگی زن تعیین خواهد شد.

 مراحل مطالبه اجرت المثل

برای دریافت اجرت المثل لازم است که مراحلی که در ادامه ارائه شده است را انجام دهید:

• تنظیم دادخواست مطالبه اجرت المثل با کمک وکیل
• ثبت درخواست مطالبه اجرت المثل در دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی یا از طریق سامانه ثنا
• مراجعه به دادگاه جهت تعیین وضعیت اجرت المثل
• بررسی شرایط دریافت اجرت المثل و ارجاع به کارشناس تعیین اجرت المثل توسط دادگاه
• تعیین مبلغ اجرت المثل با توجه به عرف، وضعیت خانوادگی زن، میزان تحصیلات او و…
• صدور رأی تعیین اجرت المثل توسط دادگاه
• شرکت در جلسه تجدید نظر در رأی دادگاه
• دریافت اجرت المثل توسط زن در مدت تعیین شده

 نحله چیست؟

نحله یکی از حقوق مادی زن است و در قانون مدنی هم این حق برای زن در نظر گرفته شده است. نحله در واقع به معنای بخشش است؛ و در مواقعی که برای زن اجرت المثل در نظر گرفته نشده باشد، یا اینکه زن اجرت المثل نداشته باشد مرد موظف است مبلغی را به عنوان نحله به او بپردازد.

نحله با توجه به وسع مالی مرد و توسط قانون‌گذار تعیین می‌شود؛ بنابراین در محاسبه نحله نیازی به رأی کارشناس دادگستری برای تعیین مبلغی که باید مرد به زن بپردازد وجود نخواهد داشت.

نحله تنها در زمان طلاق به زن تعلق می‌گیرد و قبل از آن زوجه نمی‌تواند درخواست مطالبه نحله از زوج را داشته باشد. همچنین، در شرایطی که زن از انجام امور خانه‌داری و زناشویی کوتاهی کرده باشد نحله او تعلق نخواهد گرفت.

با توجه به اینکه نحله به جای اجرت المثل پرداخت می‌شود؛ در شرایطی که اجرت المثل به زن تعلق گرفته باشد او دیگر واجد شرایط دریافت نحله نخواهد بود.

سؤالات متداول