جرایم در قانون مجازات اسلامی، بر اساس ماهیت و شرایط وقوع، به دو دسته تقسیم میشوند. دسته اول، جرایمی هستند که هر فردی در جامعه میتواند مرتکب آنها شود و ارتباطی به شغل یا موقعیت اجتماعی خاصی ندارند.
سرقت نمونه بارز این دسته از جرایم است. دسته دوم، جرایمی هستند که تنها توسط اشخاصی با مسئولیتهای خاص، نظیر کارمندان دولت، قابل ارتکاب هستند. جرایمی همچون اختلاس و ارتشا از این دسته محسوب میشوند.
ارتشا بهمعنای دریافت رشوه توسط کارمند دولت در ازای انجام یا عدم انجام وظایف محوله است. این جرم بهدلیل تهدیدی که متوجه نظام اداری و اعتماد عمومی میگرداند، از سوی قانونگذار بهشدت مورد پیگرد قرار گرفته است.
بر اساس قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، مجازاتهای سنگینی همچون حبس و انفصال از خدمت برای مرتکبین این جرم در نظر گرفته شده است. برای طرح شکایت از ارتشا نیز، افراد میتوانند به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و شکایت خود را ثبت نمایند تا پرونده در دادسرا مورد رسیدگی قرار گیرد.
در ادامه، به بررسی این موضوع که جرم ارتشاء چیست و چه مجازاتی دارد، خواهیم پرداخت.
جرم ارتشا چیست؟
حتماً عبارت “زیرمیزی دادن” را در ارتباط با برخی ادارات دولتی شنیدهاید. مفهوم قانونی ارتشا نیز ریشه در همین عرف رایج دارد. با اینحال، در کنار ارتشا و رشوهگیرنده، اصطلاحاتی نظیر رشوه، رشا، راشی یا رشوهدهنده نیز بهکار میروند که اغلب با هم اشتباه گرفته میشوند. بنابراین، برای درک بهتر جرم ارتشا، ابتدا باید به بررسی دقیق این مفاهیم مرتبط بپردازیم.
رشوه در حقوق کیفری، بهعبارت ساده، پرداخت پولی یا مالی به یک کارمند دولت در ازای انجام کاری است که جزو وظایف او محسوب میشود یا برعکس، خودداری از انجام وظیفه است. این جرم به این معنی است که شخصی برای دریافت امتیاز یا تسهیل کاری، به فردیکه در دستگاه دولتی مسئولیت دارد، پول یا کالایی میدهد.
نکته مهم این است که تنها کارمندان دولت ممکن است مرتکب جرم رشوهگیری شوند و این جرم در بخش خصوصی قابل اعمال نیست. همچنین، کاری که رشوه در قبال آن پرداخت میشود، باید از وظایف قانونی آن کارمند یا دیگر کارمندان دولت باشد.
رشا و ارتشا دو سوی یک معامله غیرقانونی هستند. رشا بهمعنای دادن رشوه است، یعنی شخصی به یک مقام دولتی یا کارمند دولت پول یا کالایی میدهد تا آن فرد کاری را که باید انجام دهد یا نباید انجام دهد، انجام دهد.
اما ارتشا دقیقاً عکس این عمل است و بهمعنای گرفتن رشوه توسط همان مقام یا کارمند دولتی است. در واقع، ارتشا زمانی رخ میدهد که یک کارمند دولتی در ازای انجام یا عدم انجام وظایفش، پولی یا کالایی را دریافت کند. بههمین دلیل، رشا و ارتشا دو روی یک سکه هستند و هر دو جرم محسوب میشوند.
مجازات جرم ارتشا
مطابق ماده 3 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، مجازات مشخصی برای ارتشا در نظر گرفته شده است که در ادامه به تفصیل به آن خواهیم پرداخت.
حکم ارتشا برای مبلغ کمتر از 20 هزار ریال
مطابق قانون، در صورتیکه مبلغ رشوه دریافتی توسط کارمند دولت کمتر از بیست هزار ریال باشد، وی به انفصال موقت از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد. با اینحال، اگر این کارمند در سطح مدیر کل یا بالاتر باشد و مرتکب جرم ارتشا شود، مجازات وی بسیار شدیدتر بوده و به انفصال دائم از مشاغل دولتی منجر خواهد شد.
مجازات ارتشا برای مبلغ بین 20 تا 200 هزار ریال
اگر کارمند دولتی در ازای انجام یا ترک فعلی، مالی به ارزش بین بیست هزار تا دویست هزار ریال دریافت کند، به یک تا سه سال حبس، جریمهای برابر با ارزش همان مال و محرومیت موقت از شغل دولتی بهمدت شش ماه تا سه سال محکوم میشود. اما اگر این کارمند در سطح مدیرکل یا بالاتر باشد، علاوهبر مجازاتهای قبلی، بهطور دائم از مشاغل دولتی اخراج خواهد شد.
حکم ارتشا برای مبلغ بین 200 هزار تا 1 میلیون ریال
مطابق قانون، اگر کارمند دولتی در ازای انجام یا ترک یک وظیفه، مبلغی بین 200 هزار تا یک میلیون ریال رشوه دریافت کند، به دو تا پنج سال حبس، پرداخت جریمهای معادل ارزش رشوه و انفصال دائم از خدمات دولتی محکوم خواهد شد.
همچنین، ممکن است تا 74 ضربه شلاق نیز به وی تعلق گیرد. با اینحال، اگر مرتکب جرم، مدیرکل یا مقام بالاتر نباشد، مجازات انفصال وی از شش ماه تا سه سال خواهد بود.
مجازات رشا برای مبلغ بیش از 1 میلیون ریال
براساس قانون، کارمند دولتی مرتکب جرم ارتشا در صورتیکه مبلغ رشوه بیش از یک میلیون ریال باشد، به حبس طولانیمدت از پنج تا ده سال، جریمه نقدی سنگین معادل ارزش رشوه، انفصال دائم از خدمات دولتی و حتی شلاق محکوم میشود. اگر مرتکب در سطح پایینتری از مدیر کل باشد، ممکن است بهجای انفصال دائم، به مدت شش ماه تا سه سال از کار تعلیق شود.
همچنین، مطابق قانون، هرگونه مالی که فردی در ازای ارتشا به کارمند دولت پرداخت کند، علاوهبر مجازاتهای دیگری که ممکن است برای او در نظر گرفته شود، بهعنوان مجازات تعزیری رشوه دهنده، به نفع دولت ضبط خواهد شد.
نحوه شکایت از ارتشا
در برخی موارد، فردیکه مرتکب جرم رشوه شده، ممکن است از عمل خود پشیمان شود و تصمیم بگیرد با گزارش این تخلف به مقامات قضایی، به روند مبارزه با فساد کمک کند. قانونگذار نیز با در نظر گرفتن این احتمال، برای تشویق رشوهدهندگان به همکاری با دستگاه قضایی، امتیازات ویژهای در نظر گرفته است.
یکی از مهمترین این امتیازات، معافیت از مجازات حبس برای رشوهدهندهای است که اقدام به شکایت کند. در این بخش، به بررسی دقیقتر نحوه شکایت از جرم ارتشا و شرایط بهرهمندی از این امتیازات خواهیم پرداخت.
- برای طرح شکایت از ارتشا، ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه و شکایت خود را بهصورت کتبی ثبت کنید. پس از بررسی اولیه و اطمینان از رعایت تشریفات قانونی، دفتر خدمات قضایی شکایت شما را به دادسرای صالح ارسال خواهد کرد تا مراحل قانونی رسیدگی آغاز شود.
- پس از ثبت شکایت شما مبنی بر ارتشا در دادسرا، پرونده به یکی از شعب ارجاع میشود و در مدت زمانی کوتاه، پیامکی مبنی بر ارجاع پرونده برایتان ارسال خواهد شد. در این حالت، با همراه داشتن مدارک اثبات کننده نظیر فیشهای واریزی، باید در اسرع وقت به شعبه دادسرای مربوطه مراجعه نمایید.
- دادسرا با ارائه موارد مشخصی برای تحقیق، شاکی را موظف کرده است تا با دقت و بهموقع به آن ها عمل کند. این موارد که بهعنوان دستور مقام قضایی صادر میشوند، میتوانند شامل احضار شهود، ارائه مدارک یا انجام تحقیقات دیگری باشند. همچنین، عدم اجرای این دستورات ممکن است روند رسیدگی به پرونده را با تأخیر مواجه کند.
بر اساس تبصره ماده 592 قانون مجازات اسلامی، شرط بخشش مجازات حبس برای فرد رشوهدهنده، شکایت وی از عمل خود است. در اینصورت، علاوهبر معافیت از مجازات، پول پرداختی نیز به او مسترد خواهد شد.
نحوه رسیدگی به جرم ارتشا
رسیدگی به پروندههای ارتشا، فرآیندی پیچیده و دقیق است که شامل مراحل متعددی میشود که در ادامه به آن پرداختهایم:
- پس از ثبت شکایت ارتشا در دفاتر خدمات قضایی، این شکایت به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع میشود. در ادامه، معاونت ارجاع دادسرا، پرونده را برای رسیدگی به یکی از شعب دادسرا ارسال میکند.
- پس از ثبت اولیه شکایت و بررسی اولیه مدارک توسط دادسرا، پرونده شما جهت رسیدگی بیشتر به یکی از شعب ارجاع خواهد شد. دادسرا با ارسال پیامک و ابلاغیه الکترونیکی به شما اطلاع میدهد که باید در مهلت تعیین شده به شعبه مربوطه مراجعه کرده و مدارک مورد نیاز را ارائه دهید تا پرونده شما بهطور کامل بررسی شود.
- پس از حضور شاکی در دادسرا و ارائه توضیحات، پرونده جهت انجام تحقیقات لازم به مراجع ذیربط ارجاع میشود. از این پس، مسئولیت پیگیری روند تحقیقات و اطلاع از مراحل پرونده بر عهده شاکی بوده و وی موظف است از طریق مراجع قانونی نظیر کلانتری، نسبت به پیگیری پرونده اقدام نماید.
- در پایان تحقیقات مقدماتی، دادسرا با بررسی ادله و شواهد موجود، تصمیم نهایی خود را اتخاذ میکند. چنانچه به این نتیجه برسد که جرم ارتشا رخ نداده است، قرار منع تعقیب صادر کرده و پرونده مختومه میشود. در غیر اینصورت، با صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده برای رسیدگی به دادگاه کیفری ارجاع میگردد.
- پس از دریافت شکایت مبنی بر ارتشا، دادگاه کیفری با دعوت طرفین دعوا، جلسه رسیدگی را برگزار مینماید. در این جلسه، به ادله و مدارک ارائه شده از سوی شاکی و متهم پرداخته شده و دادگاه با بررسی دقیق پرونده، به صدور رای مبادرت مینماید. چنانچه دادگاه وقوع جرم ارتشا را محرز تشخیص دهد، حکم محکومیت متهم صادر خواهد شد. محکوم علیه نیز، میتواند ظرف مهلت قانونی بیست روزه، نسبت به رای صادره اعتراض نموده و درخواست رسیدگی مجدد در دادگاه تجدیدنظر را مطرح نماید.
جمع بندی
بهطور کلی، جرایم در قانون مجازات اسلامی بر اساس ماهیت و شرایط وقوع، به دو دسته کلی تقسیم میشوند. هر یک از این دستهها نیز دارای زیرمجموعههای متنوعی هستند. جرایمی که توسط کارمندان دولت و اشخاص دارای مسئولیتهای خاص مرتکب میشوند، بهدلیل تأثیرات گستردهای که بر نظام اداری و اعتماد عمومی میگذارند، از اهمیت ویژهای برخوردارند.
جرم ارتشا بهعنوان یکی از مهمترین جرایم در این دسته، بهدلیل ماهیت خاص خود و تهدیداتی که متوجه جامعه میگرداند، بهشدت مورد پیگرد قانونی قرار گرفته است. قانونگذار نیز با وضع قوانین سختگیرانه و تعیین مجازاتهای سنگین برای مرتکبین ارتشا، تلاش کرده تا از وقوع این جرم جلوگیری کند و اعتماد عمومی را به دستگاههای اجرایی افزایش دهد. در نهایت، توصیه میشود برای کسب اطلاعات دقیقتر و مشاوره تخصصی در خصوص جرم ارتشا و مجازاتهای آن، به موسسات حقوقی معتبر مراجعه کنید.
سوالات متداول
مجازات جرم ارتشا چیست؟
طبق ماده 3 قانون تشدید مجازات، دریافت هر گونه وجه یا مالی توسط کارمندان دولت در ازای انجام یا عدم انجام وظایفشان، جرم ارتشاء محسوب شده و مجازات مشخصی دارد.
نحوه شکایت از ارتشا به چه صورت است؟
برای شکایت از ارتشا، شاکی باید ابتدا شکایت خود را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت کند. سپس، شکایت به دادسرا ارسال شده و مورد بررسی و رسیدگی قرار میگیرد.
این مطلب توسط تیم تحریریه دادنیک گردآوری و منتشر شده است.
تیم تحریریه دادنیک روزانه و در جهت افزایش اطلاعات کاربران سایت، مطالب متعددی در زمینههای مختلف منتشر مینماید.
برای مشاوره با وکیل متخصص میتوانید با کارشناسان دادنیک در ارتباط باشید.
