فضای سایبری، در واقع یک فضای مجازی است که از طریق شبکههای ارتباطی و رایانهای به وجود میآید. این فضا امکانات و فرصتهای بسیاری را برای افراد، سازمانها و دولتها فراهم میکند. اما همچنین موجب بروز چالشها و تهدیداتی نیز میشود. به طور کلی جرایم سایبری یکی از این تهدیداتی است که به هر نوع فعالیت غیر قانونی در فضای مجازی گفته میشود.
جرایم سایبری میتوانند به حقوق و منافع افراد، سازمانها و دولتها لطمه بزنند و خسارات جبران ناپذیری را به آنها وارد کنند. برای برخی از جرایم سایبری که در قانون جرایم رایانهای تصویب شدهاند، مجازاتی نیز در نظر گرفته شده است. در این مطلب به بررسی انواع جرایم سایبری و مجازات آنها در قانون جرایم رایانهای خواهیم پرداخت.
دسترسی غیر مجاز در فضای مجازی
دسترسی غیر مجاز در فضای مجازی به یک جرم سایبری گفته میشود که در آن فرد بدون اجازه صاحب یا مسئول سامانه، به اطلاعات سامانههای مخابراتی یا رایانهای که با تدابیر امنیتی حفاظت شدهاند، دسترسی پیدا کند. به عبارت دیگر، این دسترسی غیر مجاز، نقض حق حفاظت از دادههای شخصی و سامانههای رایانهای محسوب میشود.
برخلاف تصور عام، دسترسی غیر مجاز لزوماً به منظور سوء استفاده یا خسارت نیست، بلکه خود عمل دسترسی بدون اجازه نیز کافی است تا جرم شکل بگیرد. البته در صورت وجود قصد خسارت یا سوء استفاده، مجازات نیز بیشتری در انتظار فرد خاطی خواهد بود. براساس ماده ۱ قانون جرایم رایانهای، مجازات دسترسی غیر مجاز عبارت است از:
- حبس از ۹۱ روز تا یک سال
- جزای نقدی از ۵ تا ۲۰ میلیون ریال
- اعمال هر دو نوع مجازات با هم

شنود غیر مجاز در فضای مجازی
شنود غیر مجاز در فضای مجازی یک جرم سایبری به شمار میآید که در آن فرد بدون اجازه به محتوای در حال انتقالی که عمومی نیست، گوش دهد یا آن را ضبط کند. این محتوا میتواند در سامانههای مخابراتی، رایانهای، نوری و یا امواج الکترومغناطیسی منتقل شود. در واقع این امر سبب نقض حق حریم خصوصی و محرمانگی ارتباطات است و براساس ماده ۲ قانون جرایم رایانهای، مجازات آن عبارت است از:
- حبس از ۶ ماه تا ۲ سال
- جزای نقدی از ۱۰ تا ۴۰ میلیون ریال
- اعمال هر دو نوع مجازات با هم
جرایم سایبری علیه عفت و اخلاق عمومی
جرایم سایبری علیه عفت و اخلاق عمومی به گروهی از جرایم سایبری گفته میشود که در آن فرد با استفاده از روشهای رایانهای، به تولید، تغییر، منتشر کردن، فروش یا خرید محتوای غیر اخلاقی که با شئونات دین و قوانین کشور در تضاد است، بپردازد. در واقع جرایم سایبری علیه عفت و اخلاق عمومی، نقض حق حفظ شئونات دین و قوانین کشور است و شامل 2 ماده قانونی زیر میباشد:
طبق ماده ۱۴ قانون جرایم رایانهای علیه عفت و اخلاق عمومی، هرکس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی، محتوای مستهجن یا مبتذل را تولید، منتشر، توزیع یا معامله کند، به حبس یا جزای نقدی یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. همچنین، تفاوتی ندارد که محتوای مستهجن یا مبتذل واقعی باشد یا با استفاده از ابزارهای مختلف تولید شده باشد. به طور کلی مجازات آن به شرح زیر است:
- حبس از ۹۱ روز تا 2 سال
- جزای نقدی از 5 تا ۴۰ میلیون ریال
- اعمال هر دو نوع مجازات با هم
البته اگر فرد خاطی این محتواها را برای کمتر از 10 نفر ارسال کرده باشد، مجازات وی از یک تا 5 میلیون ریال خواهد بود.
- طبق ماده 15 قانون جرایم رایانهای علیه عفت و اخلاق عمومی، هرکس در فضای سایبری به ترویج فساد و فحشاء یا تشویش اذهان عمومی بپردازد و سعی در ترغیب یا تسهیل دسترسی دیگران به محتوای مستهجن داشته باشد، به حبس یا جزای نقدی یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. به طور کلی مجازات آن به شرح زیر است:
- حبس از ۹۱ روز تا یک سال
- جزای نقدی از 5 تا 2۰ میلیون ریال
- اعمال هر دو نوع مجازات با هم
البته اگر این محتواها فقط مبتذل باشند، مجازات فرد خاطی از 2 تا 5 میلیون ریال خواهد بود.
هتک حیثیت
هتک حیثیت به یک جرم سایبری گفته میشود که در آن فرد با استفاده از روشهای رایانهای، به توهین، تحقیر، تهدید یا افشای اسرار شخصی یک فرد یا سازمان بپردازد. در واقع هتک حیثیت نقض حق احترام و اعتبار فرد یا سازمان است و شامل 2 ماده قانونی زیر میباشد:
- طبق ماده 16 اگر فرد هر یک از موارد زیر را انجام دهد مجرم است:
- تغییر صدا، تصویر و فیلم شخص دیگر و انتشار دادن آن
- تحریف در صدا، تصویر و فیلم شخص دیگر و انتشار دادن آن
- منتشر کردن صدا، تصویر و فیلم شخص دیگر در صورت داشتن علم به تغییر و تحریف آن
- طبق ماده 17 اگر فرد در هر یک از موارد زیر نقش داشته باشد، مجرم است:
- منتشر کردن فیلم خصوصی دیگران در صورت عدم رضایت آنها
- منتشر کردن صدا یا تصویر دیگران در صورت عدم رضایت آنها
- منتشر کردن اسرار دیگران در صورت عدم رضایت آنها
به طور کلی حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال، جزای نقدی از ۵ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات برای جرایم ذکر شده در هر دو قانون در نظر گرفته شده است. همچنین اگر انجام موارد ذکر شده در رابطه با ماده 16 قانون جرایم رایانهای به صورت مستهجن صورت پذیرد، هر دو مجازات برای فرد خاطی در نظر گرفته میشود.
نشر اکاذیب
نشر اکاذیب به یک جرم سایبری گفته میشود که در آن فرد با استفاده از روشهای رایانهای، به تولید، تغییر، منتشر کردن، فروش یا خرید محتوای کذب که باعث بروز آشوب، نا آرامی، ترس و وحشت در عموم مردم شود، انتساب نقل قول به صورت دروغ به افراد یا مقامهای رسمی کشور کند و همچنین به اذهان عمومی یا مقامهای رسمی کشور ضرر برساند.
در واقع نشر اکاذیب، نقض حق حفظ صلح و آرامش عمومی است و بر اساس ماده 18 قانون جرایم رایانهای، مجازات نشر اکاذیب عبارت است از:
- حبس از ۹۱ روز تا 2 سال
- جزای نقدی از 5 تا ۴۰ میلیون ریال
- اعمال هر دو نوع مجازات با هم

کلام آخر
ما در این مطلب به برخی از جرایم سایبری که در قانون جرایم رایانهای تعریف و مجازات شدهاند، پرداختیم. البته لازم به ذکر است که جرایم سایبری فقط به این موارد محدود نمیشوند و هرگونه فعالیت غیر قانونی در فضای مجازی که به حقوق و منافع دولت، سازمانها و افراد لطمه بزند، میتواند به عنوان جرم سایبری در نظر گرفته شود.
بنابراین، لازم است که همگان در استفاده از فضای مجازی، قوانین و ضوابط را رعایت کنند و در صورت بروز هر گونه تخلف، پاسخگو باشند.
سوالات متداول
چگونه می توان از جرایم سایبری شکایت کرد؟
برای شکایت از جرایم سایبری، لازم است که مدارک و شواهد لازم را جمع آوری و به مراجع قضایی یا امنیتی مربوطه مراجعه کنید. برخی از مدارک و شواهد شامل عکس صفحه نمایش، آدرس IP، لینک صفحات وب، پیامهای الکترونیکی، فایلهای صوتی یا تصویری و… می باشند. همچنین باید فرم شکایت را پر کنید و درخواست رسیدگی به پرونده خود را بدهید.
چگونه میتوان از بروز جرایم سایبری جلوگیری کرد؟
برای پیشگیری از جرایم سایبری، لازم است که اقداماتی همچون استفاده از رمز عبور قوی و آنتی ویروس، عدم به اشتراک گذاری اطلاعات شخصی، مالی و محرمانه و همچنین عدم ورود به سایتها و لینکهای مشکوک را انجام دهید.