اعاده دادرسی کیفری

اعاده دادرسی کیفری یکی از راه‌های ویژهٔ شکایات از آرا و احکام صادره از دادگاه‌ها است. درخواست اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور داده می‌شود.  اگر دیوان عالی درخواست را صحیح تشخیص دهد، پرونده را برای صدور رأی به دادگاه هم عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال می‌نماید تا رأی مقتضی را صادر گردد.  

در این مقاله از دادنیک به بررسی اعاده دادرسی نسبت به احکام کیفری می‌پردازیم.

اعاده دادرسی چیست؟

امکان دارد در طی دادرسی اشتباهاتی باعث گردد، فرایند دادرسی یا صدور حکم با مشکل مواجه شود که در نهایت سبب زایل شدن حقوق یکی از طرفین دعوا شود. به همین دلیل قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی کیفری راه‌های شکایت از آرای صادرهٔ دادگاه‌ها را پیش‌بینی کرده است که یکی از این راه‌ها اعاده دادرسی است.

اعاده دادرسی به دو دسته اعاده دادرسی مدنی و اعاده دادرسی کیفری قابل‌تقسیم است که در حقیقت آخرین راه شکایت به یک رأی قطعی است. 

اعاده دادرسی کیفری و مهلت آن

در قانون آیین دادرسی کیفری مرجع درخواست اعاده دادرسی و موارد اعاده دادرسی از آرا قطعی دادگاه‌ها مهلت درخواست اعاده دادرسی مشخص شده است.

وقتی که رأی از دادگاه صادر می‌شود، امکان دارد به دلایل متفاوتی یکی طرفین دعوا نسبت به آن اعتراض کند که در این صورت قانون‌گذار طرق مختلفی برای اعتراض از رأی دادگاه را در قانون بیان کرده است. 

علاوه بر فرجام‌خواهی و اعتراض شخص ثالث، اعاده دادرسی نیز یکی از روش‌های اعتراض به‌حکم قطعی صادره از دادگاه است که هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری مورداستفاده قرار می‌گیرد.

مهلتی برای اعاده دادرسی در امور کیفری در قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی‌نشده است. هر زمان که موردی از موارد اعاده دادرسی ایجاد شود می‌توان درخواست اعاده دادرسی را مطرح کرد.

چه کسانی می‌توانند درخواست اعاده دادرسی کنند؟

اعاده دادرسی کیفری یکی از راه‌های ویژهٔ شکایات از احکام صادره از دادگاه‌ها است، بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری اشخاص دارای حق درخواست اعاده دادرسی طبق ماده ۴۷۵ قانون آیین دادرسی کیفری عبارت‌اند از: 

• محکوم علیه،
• وکیل یا نماینده قانونی محکوم علیه،
• همسر و وراث قانونی و وصی محکوم علیه در صورت فوت یا غیبت او،
• دادستان کل کشور و
• دادستان مجری حکم

مرجع اعاده دادرسی از احکام قطعی دادگاه

جهت اعاده دادرسی افراد متقاضی باید به مرجعی خاص مراجعه نمایند که بر اساس قانون دیوان عالی کشور مرجع درخواست اعاده دادرسی از احکام قطعی دادگاه است. بر اساس ماده ۴۷۴ و ماده ۴۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری، در خواست اعاده دادرسی باید به دیوان عالی کشور ارائه شود.

قرار اعاده دادرسی از سوی دیوان عالی کشور صادر می‌گردد و اشخاصی صالح به این امر می‌توانند در خواست خود را به دیوان عالی کشور ارائه دهند.

موارد اعاده دادرسی کیفری

دیوان عالی کشور باید در مواردی که طرفین از احکام قطعی دادگاه‌ها اعم از اینکه آرای اجرا شده باشند یا اجرا نشده باشند درخواست اعاده دادرسی می‌کنند را بررسی کند. این موارد به طور خلاصه عبارت‌اند از:

1. کسی که محکوم به قتل فردی است و سپس حیات او محرز گردد.
2. چند نفر به ارتکاب جرمی محکوم گردند؛ ولی آن جرم به‌گونه‌ای باشد که نشود بیش از یک مرتکب برای آن قائل گردید.
3. اگر درباره شخصی به اتهام واحد، احکام متفاوتی صادر گردد.
4. اگر در دادگاه صالح ثابت گردد که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان مبنای حکم شده است.
5. شخصی، به علت انتساب جرمی محکوم گردد و فرد دیگری به‌موجب حکمی از مرجع قضایی به علت انتساب همان جرم محکوم شود، به‌طوری‌که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم، بی‌گناهی یکی از آنان احراز گردد.
6. پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی، حادث و یا ظاهر یا ادله جدیدی پیدا شود که موجب اثبات بی‌گناهی محکوم علیه یا عدم تقصیر وی گردد.
7. عمل ارتکابی، جرم نبوده و یا مجازات مورد حکم، بیش از مجازات مقرر قانونی است.

علاوه بر موارد موجود در ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اعاده دادرسی دیگری وجود دارد که در صلاحیت رئیس قوه قضاییه است. به‌موجب ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر رئیس قوه قضاییه، رأی قطعی صادره از محاکم قضایی را اعم از کیفری یا حقوقی، خلاف‌شرع تشخیص دهد،  می‌تواند دستور اعاده دادرسی نسبت به‌حکم را به دیوان عالی کشور بدهد.

نحوهٔ اعاده دادرسی کیفری

درخواست اعاده دادرسی کیفری مشمول ماده ۴۷۴ قانون آیین دارسی کیفری است که به دو شیوه قابل ثبت است:

1. شیوهٔ حضوری و از طریق دبیرخانه دیوان عالی کشور
2. شیوهٔ غیرحضوری و از طریق دفاتر خدمات قضایی

پس از اینکه افراد محق برای اعاده دادرسی درخواست خود را به دیوان عالی کشور ارسال کردند و دیوان عالی کشور با احراز یکی از موارد فوق نسبت به تجویز اعاده دادرسی اقدام و  رسیدگی مجدد را به دادگاه هم عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی، ارجاع می‌کند.  در غیر این صورت قرار رد اعاده دادرسی صادر می‌گردد. 

لازم به توضیح است که اگر مجازات سلب‌کنندهٔ حیات یا سایر مجازات‌های بدنی یا قلع‌وقمع بنا موضوع حکم باشد، شعبه دیوان عالی کشور با دریافت تقاضای اعاده دادرسی قبل از اتخاذ تصمیم درباره تقاضا دستور توقف اجرای حکم را  صادر می‌کند. 

نکات حقوقی مربوط به اعاده دادرسی کیفری

اعاده دادرسی کیفری دارای نکات و چالش‌های حقوقی خاصی است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

• رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح و یا رئیس‌کل دادگستری استان، اگر در انجام وظایف قانونی خود، رأی قطعی اعم از حقوقی یا کیفری را مخالف بین شرع تشخیص دهند، می‌توانند با ذکر مستندات قانونی از رئیس قوه قضاییه، درخواست دستور اعاده دادرسی کنند.
• درخواست اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور، ارائه می‌گردد و شعب خاصی در دیوان عالی کشور، پرونده موردنظر را بررسی نموده و  بر اساس ماده ۴۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری، انطباق پرونده با یکی از موارد مندرج در ماده ۴۷۴ را بررسی می‌کنند؛ در صورت تطابق، پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه هم عرض، ارجاع می‌گردد و در صورت عدم تطابق، قرار رد اعاده دادرسی صادر می‌شود.
• اگر رئیس قوه قضاییه، دستور به اعاده دادرسی نماید، پرونده برای رسیدگی به شعب خاصی در  دیوان عالی کشور که وی برای این موضوع در نظر گرفته، ارجاع و سپس، پرونده از لحاظ شکلی و ماهوی بررسی می‌شود. در نهایت رأی قطعی قبلی، نقض و رأی مقتضی صادر می‌گردد.
• برای ثبت درخواست اعاده دادرسی از طریق خدمات الکترونیک قضایی باید شرایط ثبت درخواست مندرج در بخشنامه شماره ۹۰۰/۱۹۱۷۱۷/۵۵۰ اداره کل نظارت الکترونیک قضایی مورخ ۱۳۹۰/مهر/۱۰ رعایت گردد.
• اشخاصی که می‌خواهد ماده ۴۷۷  قانون آیین دادرسی کیفری را در مورد آرا قطعی، اعمال گردد. بایستی از طریق رؤسای کل دادگستری استان‌هایی که رأی د‌ر محاکمشان قطعی شد‌ه است، آرا را پیگیری کنند. درصورتی‌که رأی از طریق محاکم نظامی قطعی شد‌ه باشد‌، باید از طریق رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح، پیگیری گردد.

جمع‌بندی

درخواست اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور ارائه و اگر دیوان درخواست را درست تشخیص  دهد پرونده را برای صدور رأی به دادگاه هم عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارسال می‌کند تا رأی مقتضی را صادر کند.

منظور از دادگاه هم عرض یعنی دادگاهی که صلاحیت یکسان داشته و دادگاه بالاتر و پایین‌تر از دادگاه صادرکننده رأی نباشد. 

سوالات متداول