نخستین وظیفه‌ای که قاضی صادرکننده رأی بر عهده دارد، این است که عدالت را در خصوص طرفین رعایت نماید. در برخی از موارد، به دلایلی، عدالت قاضی در معرض شک و تردید خواهد بود. به‌عنوان‌مثال، درصورتی‌که قاضی دارای رابطه خویشاوندی با یکی از طرفین دعوا است، باز هم ممکن است نتواند به‌درستی حکم صادر کند.
به همین دلیل، در قانون آیین دادرسی، مواردی در نظر گرفته شده که در صورت وجود، قاضی باید، قرار امتناع از رسیدگی صادر و به دعوا رسیدگی نکند. در غیر این صورت، خواهان یا خوانده، حسب مورد، قادرند، نسبت به طرح ایراد رد دادرس، در مهلت قانونی، اقدام کنند.
از جمله این موارد می‌توان به اموری نظیر قرابت نسبی یا سببی دادرس، با هر یک از اصحاب دعوا، تا درجه سوم از هر طبقه، رابطه ارث، نفع شخصی، رسیدگی سابق در هر سمتی و غیره اشاره کرد. زمان ایراد رد دادرس، تا پایان اولین جلسه رسیدگی بوده، مگر اینکه، سبب ایراد، بعداً ایجاد شود.
در این مقاله از دادنیک به بررسی ایراد رد دادرس در امور حقوقی و کیفری می‌پردازیم. درصورتی‌که در این زمینه نیازمند دریافت مشاوره حقوقی هستید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
ایراد رد دادرس چیست؟
در برخی از موقعیت‌ها، در پرونده‌های حقوقی، این شک، برای طرفین دعوا وجود دارد که قاضی، دارای منفعت شخصی مادی یا معنوی، در دعوایی است که به آن قرار است رسیدگی کند یا عواملی وجود دارد که دادرسی عادلانه را مشکل خواهد کرد.
به همین دلیل، در قانون، مواردی در نظر گرفته شده که در صورت وجود آن‌ها، قاضی باید، از رسیدگی خودداری و قرار امتناع از رسیدگی را صادر کند. حسب مورد هر یک از طرفین نیز می‌توانند این مسئله را به دادگاه گوشزد کنند؛ این مسئله ایراد رد دادرس نامیده می‌شود.
شرایط ایراد رد دادرس
بر اساس ماده ۸۷ قانون آیین دادرسی مدنی، زمان طرح ایراد رد دادرس، تا پایان اولین جلسه رسیدگی است، مگر اینکه علت طرح ایراد، بعداً ایجاد گردد یا طرفین، بعداً، نسبت به وجود موارد رد دادرس، مطلع شوند که در این صورت، زمان ایراد رد دادرس، به‌محض اطلاع است.
در صورت وجود ایراد رد دادرس، بر اساس ماده ۹۲ قانون آیین دادرسی مدنی، دادرس، پس از صدور قرار امتناع از رسیدگی، با ذکر جهت، رسیدگی نسبت به پرونده را به دادرس یا دادرسان دیگر دادگاه، محول خواهد کرد. اگر دادگاه، فاقد دادرس به تعداد کافی باشد، پرونده را برای تکمیل دادرسان یا ارجاع به شعبه دیگر نزد رئیس شعبه اول فرستاده می‌شود و درصورتی‌که دادگاه فاقد شعبه دیگر باشد، پرونده را به نزدیک‌ترین دادگاه هم عرض، ارسال می‌شود.
موارد رد دادرس در امور حقوقی
در واقع امور مدنی، پرونده‌هایی هستند که با موضوعات حقوقی، نظیر مطالبه وجه، طلاق و غیره که پس از ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی، به دادگاه‌های عمومی حقوقی یا دادگاه اختصاصی و یا تخصصی خود، ارجاع می‌گردند.
بر اساس ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی، موارد رد دادرس در امور حقوقی، شامل موارد زیر است:
- دادرس رسیدگی‌کننده به پرونده، دارای خویشاوندی و قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه، با یکی از اصحاب دعوا یا هر دوی آن‌ها است.
- دادرس رسیدگی‌کننده به پرونده، نسبت به یکی از طرفین دعوا یا هر دوی آن‌ها، دارای سمت قیمومیت یا مخدومیت (کارفرمایی) است یا یکی از اصحاب دعوا، مباشر یا متکفل انجام امور مربوط به دادرس یا همسر و فرزندان او است.
- رابطه توارث، میان دادرس یا همسر و فرزندان او، با یکی از اصحاب دعوا، وجود دارد.
- در گذشته و در خصوص موضوع دعوای مطروحه، دادرس، با سمت کارشناس، داور، گواه و یا دادرس، اظهار نظر کرده است.
- دادرس، یا خانواده او، اعم از همسر و یا فرزندان، در موضوع دعوای مطروحه، دارای نفخ هستند.
- میان همسر، فرزند یا خود دادرس، با یکی از اصحاب دعوا، یک دعوای حقوقی یا جزایی در دادگاه صالح، مطرح و یا اگر چنین دعاوی ای در گذشته، مطرح بوده، از تاریخ صدور حکم قطعی دعوا، بیشتر از ۲ سال، سپری، گردیده است.
در صورت احراز هریک از وضعیت‌های نام‌برده هر یک از طرفین می‌توانند ایراد رد دادرس را مطرح کنند.
رد دادرس در امور کیفری
بر اساس ماده ۳ قانون آیین دادرسی کیفری، مراجع قضایی باید با بی‌طرفی و استقلال کامل به اتهام انتسابی به اشخاص در کوتاه‌ترین مهلت ممکن رسیدگی و رأی مقتضی را صادر کند و هر عملی که موجب ایجاد اختلال یا طولانی‌شدن فرایند دادرسی کیفری شود جلوگیری کند.
بر اساس ماده ۴۲۱ قانون آیین دادرسی کیفری دادرس یا قاضی در صورت وجود یکی از شرایط رد دادرس وظیفه دارد که از رسیدگی به پرونده خودداری کند و طرفین دعوا نیز می‌توانند دادرس را رد کنند.
موارد رد دادرس در امور کیفری
موارد رد دادرس در امور کیفری در زیر بیان شده است:
- وجود قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه که بین دادرس و یکی از طرفین دعوی یا شریک یا معاون جرم موجب رد دادرس خواهد شد.
- اگر دادرس، قیم یا مخدوم یکی از طرفین دعوا یا یکی از طرفین، مباشر امور دادرس یا امور همسر وی باشد؛ دادرس رد می‌شود.
- اگر دادرس، همسر و یا فرزند او، وراث یکی از طرفین دعوی یا شریک یا معاون جرم هستند دادرس رد می‌شود.
- دادرس در همان امر کیفری قبلاً تحت هر عنوان یا سمتی اظهارنظر ماهوی کرده یا شاهد یکی از طرفین دعوی یا شریک یا معاون جرم بوده باشد.
- بین دادرس پدر و مادر، همسر و یا فرزند او و یکی از طرفین دعوی یا پدر و مادر، همسر و یا فرزند او دعوای حقوقی یا کیفری مطرح و یا در سابق مطرح شده باشد و از تاریخ صدور رأی قطعی بیش از دو سال سپری نشده باشد.
- دادرس همسر یا فرزند او نفع شخصی در موضوع مطروحه دارند.
در صورت وجود هر یک از شرایط فوق ایراد رد دادرس قابل‌طرح است. باتوجه‌به حساسیت زمانی طرح ایران رد دادرس پیشنهاد می‌شود پیش از جلسه رسیدگی با یک وکیل دادگستری مشورت کنید.
جمع‌بندی
قاضی باید در دعاوی حقوقی و کیفری عدالت و بی‌طرفی را رعایت کند. درصورتی‌که به هر دلیل بی‌طرفی قاضی زیر سؤال برود، او باید از ادامه دادرسی امتناع کند. به همین جهت در قانون آیین دادرسی مواردی پیش‌بینی‌شده که در صورت وجود قاضی موظف است؛ قرار امتناع از رسیدگی صادر کندو به دعوا رسیدگی نکند که به این موارد ایراد رد دادرس می‌گویند که شامل قرابت، نفع شخصی، رابطه کارفرمایی، رسیدگی سابق، رابطه ارث و غیره‌اند.
وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک آماده‌اند در زمینهٔ مسائل مربوط به ایراد رد دادرس چه در امور کیفری چه حقوقی شما را راهنمایی کنند.
سؤالات متداول
جهات رد دادرس در امور مدنی چه مواردیاند؟
چنانچه یکی از طرفین دعوا، در یک پرونده حقوقی، قصد مطرحکردن ایراد رد دادرس را داشته باشد، باید به جهاتی از جمله قرابت، توارث، نفع شخصی، دعوای سابق، رسیدگی سابق و غیره در لایحه خود، استناد نماید.
آیا ایراد رد دادرس حتماً باید در قالب لایحه کتبی مطرح شود؟
خیر لازم نیست ایراد رد دادرس حتماً کتبی و در قالب دادخواست باشد این مسئله حتی می‌تواند به طور شفاهی در جلسه اول رسیدگی مطرح شود.
این مطلب توسط تیم تحریریه دادنیک گردآوری و منتشر شده است.
تیم تحریریه دادنیک روزانه و در جهت افزایش اطلاعات کاربران سایت، مطالب متعددی در زمینه‌های مختلف منتشر می‌نماید.
برای مشاوره با وکیل متخصص می‌توانید با کارشناسان دادنیک در ارتباط باشید.
