اظهار نامه چیست؟

اظهارنامه در دنیای حقوقی، نقشی کلیدی و حیاتی ایفا می‌کند. این سند رسمی، نه‌تنها به‌عنوان ابزاری برای اطلاع‌رسانی رسمی به طرف مقابل عمل می‌کند، بلکه پایه محکمی برای طرح دعوی حقوقی و ثبت رسمی ادعاها نیز محسوب می‌شود. اهمیت اظهارنامه در حفاظت از حقوق افراد و تضمین اجرای عدالت بر کسی پوشیده نیست. به‌همین دلیل، تنظیم دقیق و اصولی این سند، نیازمند دانش حقوقی و تجربه کافی است.

با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و اهمیت دقیق بودن هر بند از اظهارنامه، توصیه می‌شود که برای تنظیم این سند مهم، از مشاوره وکلای با تجربه در حوزه دعاوی بهره‌مند شوید. چرا که وکلای متخصص با تسلط کامل بر قوانین و آشنایی با رویه‌های قضایی، قادرند اظهارنامه‌ای جامع و دقیق را برای شما تهیه کنند که حداکثر حمایت قانونی را از حقوق و مطالبات‌تان به‌عمل آورد.

علاوه‌بر تنظیم اظهارنامه، این وکلا شما را در تمامی مراحل رسیدگی به پرونده، از جمله جمع‌آوری مدارک و شواهد، حضور در دادگاه و پیگیری مراحل قانونی، همراهی خواهند کرد.

در ادامه به بررسی این موضوع که اظهارنامه چیست؟ می‌پردازیم.

تعریف و ماهیت اظهارنامه

اظهارنامه، یک سند رسمی حقوقی است که به‌منظور اطلاع‌رسانی رسمی از حقوق یا خواسته‌ها به طرف مقابل تنظیم می‌شود. این سند، پیش‌نیازی برای اقدامات حقوقی جدی‌تر نظیر طرح دعوی در دادگاه بوده و معمولاً برای مصالحه یا آگاهی طرف مقابل از موضوع مورد اختلاف به‌کار می‌رود. لازم به‌ذکر است که اظهارنامه به تنهایی نمی‌تواند به‌عنوان مدرک اثبات دعوی محسوب شود و صرفاً ابزاری برای آغاز مراحل قانونی است.

در واقع، اظهارنامه، ابزاری کارآمد برای اعلام رسمی خواسته‌ها و اعتراضات به طرف مقابل است. این سند حقوقی، به‌ویژه هنگامی‌که امکان حضور فیزیکی در دادگاه وجود نداشته باشد یا پیش از آغاز یک دعوی قضایی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در اظهارنامه، فرد ضمن تشریح دقیق دلایل حقوقی خود و درخواست‌هایش، می‌تواند آمادگی خود را برای حل مسالمت‌آمیز اختلاف نیز اعلام نماید. به‌طور کلی، با ارسال اظهارنامه، یک مکاتبه رسمی و مستند در پرونده ایجاد می‌شود که در مراحل بعدی دادرسی می‌تواند بسیار مفید باشد.

همچنین، قبل از آنکه اختلافات به دادگاه کشیده شود، اظهارنامه می‌تواند به‌عنوان ابزاری پیشگیرانه عمل کند. با ارسال اظهارنامه، طرفین به‌طور رسمی خواسته‌های خود را مطرح کرده و به یکدیگر فرصت می‌دهند تا بدون دخالت مراجع قضایی به توافق برسند و از هزینه‌ها و زمان طولانی دادرسی جلوگیری کنند.

انواع و اقسام اظهارنامه

اظهارنامه‌ها بر اساس ماهیت و مقصدی که دارند، می‌توانند الزامی یا اختیاری باشند. بدین معنا که برخی از اظهارنامه‌ها برای انجام یک فرآیند اداری یا قانونی ضروری هستند و عدم ارائه آن‌ها عواقب قانونی به‌دنبال دارد. در مقابل، برخی دیگر از اظهارنامه‌ها، به‌عنوان یک درخواست یا اطلاع‌رسانی اختیاری ارائه می‌شوند و الزامی برای تکمیل آن‌ها وجود ندارد.

اظهارنامه الزامی

اظهارنامه الزامی به‌عنوان پیش‌نیازی قانونی برای طرح دعوی در دادگاه محسوب می‌شود. این امر به‌منظور اطمینان از اطلاع طرف مقابل از ادعای مطرح شده و فرصت پاسخگویی به آن، قبل از ورود پرونده به مراحل قضایی الزامی است. به‌عبارت دیگر، ارسال اظهارنامه، نوعی اخطار رسمی است که به‌موجب قوانین مختلف، در برخی موارد خاص برای اثبات ادعا و احراز حقیقت به طرف مقابل ابلاغ می‌گردد. از جمله مواردی‌که ارسال اظهارنامه قبل از طرح دعوی الزامی است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دعوای تصرف عدوانی (ماده ۱۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی): زمانی‌که کسی به‌زور یا بدون اجازه، ملک یا چیزی را از شما بگیرد و بخواهید آن را پس بگیرید، می‌توانید دادخواست تصرف عدوانی مطرح کنید.
• درخواست تحویل مورد اجاره (ماده ۱۳ قانون روابط موجر و مستأجر ۱۳۵۶): اگر شما خانه‌ای را اجاره داده‌اید و مستاجر حاضر نیست آن را پس بدهد، می‌توانید از طریق این درخواست که بر اساس قانون قابل پیگیری از او بخواهید که ملک اجاره‌ای را تحویل دهد.
• مطالبه سهم هزینه‌های مشترک آپارتمان (ماده ۱۰ مکرر قانون تملک آپارتمان‌ها ۱۳۵۹ و تبصره ۲ این ماده): اگر شما در یک آپارتمان مشترک زندگی می‌کنید و برخی از هزینه‌های ساختمان نظیر آب، برق، آسانسور و… را باید با سایر ساکنان تقسیم کنید، اما یکی از آن‌ها حاضر نیست سهم خود را پرداخت کند، می‌توانید از این طریق از او بخواهید که سهم هزینه‌های مشترک را پرداخت کند.
• اثبات تأخیر یا عدم پرداخت اجاره‌بها (بند ۹ ماده ۱۴ قانون روابط موجر و مستأجر ۱۳۵۶): اگر مستاجری اجاره‌بها را به‌موقع پرداخت نکند، موجر می‌تواند از او بخواهد که ملک را تخلیه کند. البته، برای این‌کار، موجر باید بتواند ثابت کند که مستاجر در پرداخت اجاره‌بها تأخیر داشته است.
• درخواست انحلال شرکت تضامنی (ماده ۱۲۹ قانون تجارت در بحث شرکت‌های تضامنی): اگر شما شریک یک شرکت تضامنی هستید و یکی از شرکا به تعهدات خود عمل نمی‌کند، ممکن است بخواهید شرکت را منحل کنید تا بتوانید به حق خود برسید.
• اطلاع به انتقال‌گیرنده مال غیر (ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر): اگر کسی به‌طور غیرقانونی ملکی را به شما فروخته باشد و بعداً متوجه این موضوع شوید، می‌توانید به فردی‌که ملک را از او خریده بود، اطلاع دهید که این ملک به‌صورت غیرقانونی به او فروخته شده است.
• معرفی داور به طرف مقابل (ماده ۴۵۹ آیین دادرسی مدنی): در برخی از اختلافات، طرفین دعوا می‌توانند به‌جای مراجعه به دادگاه، یک یا چند نفر را به‌عنوان داور انتخاب کنند تا به اختلاف آن‌ها رسیدگی کند.

اظهارنامه اختیاری

اظهارنامه اختیاری، ابزاری حقوقی است که پیش از طرح دعوی در دادگاه، به طرف مقابل ابلاغ می‌شود. این اقدام، اختیاری بوده و در مواردی نظیر مطالبه وجه، امور مالیاتی، اختلافات حقوقی، عدم تمکین زوجین و… کاربرد دارد. هدف از ارسال اظهارنامه، آگاهی طرف مقابل از ادعای مطرح شده و فراهم کردن فرصت برای حل مسالمت‌آمیز اختلاف است. همچنین، این روش به‌ویژه در مواردی‌که طرفین تمایل به سازش دارند، می‌تواند مفید واقع شود. در ادامه به برخی از موارد ارسال اظهارنامه اختیاری اشاره کرده‌ایم:

• اظهارنامه مطالبه وجه: وقتی کسی به شما بدهکار است و می‌خواهید پول خود را پس بگیرید، می‌توانید اظهارنامه مطالبه وجه بفرستید. این اظهارنامه در واقع یک نامه رسمی است که در آن به‌صورت دقیق و قانونی اعلام می‌کنید که چه مبلغی از چه کسی طلب دارید و او باید تا چه زمانی این پول را به شما برگرداند.
• اظهارنامه صلح و سازش: وقتی دو نفر با هم اختلاف دارند و می‌خواهند بدون رفتن به دادگاه مشکلشان را حل کنند، می‌توانند اظهارنامه صلح و سازش بنویسند. در این اظهارنامه هر دو طرف توافق می‌کنند که به چه شرایطی با هم کنار بیایند و اختلافشان را حل کنند. در واقع، این اظهارنامه نشان می‌دهد که هر دو طرف به توافق رسیده‌اند و به آن پایبند هستند.
• اظهارنامه به وفای به عهد: این اظهارنامه کمتر رایج است و معمولا زمانی استفاده می‌شود که یک نفر بخواهد به‌صورت رسمی اعلام کند که به تعهداتش عمل خواهد کرد. برای مثال، اگر دو نفر قراردادی با هم بسته‌اند و یکی از آن‌ها می‌خواهد به‌صورت کتبی اعلام کند که به تمام مفاد قرارداد پایبند خواهد بود، می‌تواند از این اظهارنامه استفاده کند.
• اظهارنامه عدم تمکین پیش از الزام به تمکین: این نوع اظهارنامه بیشتر در مسائل خانوادگی و به‌خصوص در مورد زوجین استفاده می‌شود. زمانی‌که یکی از زوجین تمکین (یعنی زندگی مشترک با همسر) را نپذیرد، طرف مقابل می‌تواند او را ملزم به تمکین کند. اما قبل از اینکه به دادگاه مراجعه شود، ممکن است یکی از زوجین این اظهارنامه را بنویسد و در آن اعلام کند که قصد دارد به تمکین بپردازد، اما هنوز این‌کار را انجام نداده است.

ارکان تشکیل دهنده اظهارنامه

دقت در تکمیل اظهارنامه مالیاتی بسیار مهم است و تمامی جزئیات مالی باید در آن قید شود. به‌طور کلی، ارکان تشکیل دهنده اظهارنامه شامل موارد زیر است:

• مشخصات فرد اظهارکننده: در این قسمت، تمامی اطلاعات شناسایی فردی‌که اظهارنامه را تنظیم کرده است، از جمله نام کامل و آدرس دقیق محل سکونت او، باید به‌طور کامل درج شود.
• مشخصات شخص مخاطب: نام، نام خانوادگی و آدرس دقیق محل سکونت فرد یا سازمانی که این اظهارنامه برای او ارسال می‌شود، باید در این بخش از اظهارنامه قید گردد.
• موضوع اصلی اظهارنامه: در این قسمت، به‌طور مشخص و واضح، موضوع و مسئله‌ای که این اظهارنامه در رابطه با آن تنظیم شده است، بیان می‌گردد.
• خلاصه مطالب اظهار شده: تمام توضیحات و ادعاهایی که فرد اظهارکننده در مورد موضوع مورد نظر دارد، باید به‌طور خلاصه و گویا در این قسمت آورده شود.

اظهارنامه مالیاتی چیست؟

اظهارنامه مالیاتی، گزارشی است که وضعیت مالی یک فرد یا شرکت را در طول یک سال به‌طور دقیق نشان می‌دهد. این گزارش شامل اطلاعاتی درباره درآمدها، هزینه‌ها و سایر فعالیت‌های مالی است که طبق قوانین مالیاتی باید ارائه شود. سال مالیاتی در ایران معمولاً از اول فروردین تا آخر اسفند هر سال است. اما برای شرکت‌ها، سال مالی ممکن است با سال مالیاتی تفاوت داشته باشد. در این‌صورت، شرکت‌ها باید درآمدهای خود را بر اساس سال مالی‌شان محاسبه و در اظهارنامه مالیاتی ذکر کنند.

در سیستم مالیاتی ایران، دو روش اصلی خوداظهاری و علی‌الرأس برای محاسبه و پرداخت مالیات وجود دارد. در روش خوداظهاری، مودیان (افراد یا شرکت‌ها) موظفند به‌صورت سالانه درآمدها، هزینه‌ها و سایر اطلاعات مالی خود را به سازمان امور مالیاتی اعلام کنند. این اطلاعات شامل مجموع درآمدهای کسب شده، هزینه‌های انجام شده (مانند هزینه‌های تولید، حقوق پرسنل و استهلاک دارایی‌ها) و همچنین، معافیت‌های مالیاتی قابل اعمال است. سازمان مالیاتی پس از بررسی اظهارنامه، مالیات نهایی قابل پرداخت را تعیین می‌کند.

علاوه‌بر این، اظهارنامه مالیاتی، گزارشی سالانه است که اشخاص حقیقی و حقوقی موظفند تا پایان خرداد ماه هر سال آن را به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. این گزارش در واقع روایتی از فعالیت‌های مالی یک سال گذشته است و به‌منظور محاسبه دقیق مالیات افراد و شرکت‌ها تهیه می‌شود. همه افرادی‌که درآمد کسب می‌کنند، چه به‌صورت حقوق و دستمزد، چه از طریق کسب‌وکار و یا سرمایه‌گذاری، ملزم به ارائه اظهارنامه مالیاتی هستند. همچنین، اشخاصی که باید اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه کنند، عبارت‌اند از:

• تمام افرادی‌که در ایران کار می‌کنند و مشمول معافیت مالیاتی نیستند.
• تمام شرکت‌ها و سازمان‌هایی که در ایران فعالیت می‌کنند و از معافیت مالیاتی برخوردار نیستند.
• تمام ایرانیانی که خارج از کشور زندگی می‌کنند اما درآمدشان از ایران حاصل می‌شود.
• تمام ایرانیانی که در خارج از کشور کار و درآمد کسب می‌کنند.
• تمام اتباع خارجی که در ایران کار می‌کنند و درآمدشان مشمول مالیات ایران است.

تفاوت اظهارنامه و دادخواست

اظهارنامه و دادخواست، هر چند هر دو در حوزه حقوقی کاربردی هستند، اما ماهیت و کاربرد متفاوتی دارند.

• اظهارنامه و دادخواست دو ابزار حقوقی هستند که با اهداف متفاوتی به‌کار می‌روند. اظهارنامه ابزاری ساده و اولیه است که برای اطلاع‌رسانی، اخطار یا درخواست از طرف مقابل استفاده می‌شود. همچنین، این ابزار معمولاً پیش از اقدامات حقوقی جدی‌تر به‌کار می‌رود. از سوی دیگر، دادخواست یک ابزار حقوقی رسمی است که برای طرح دعوی و آغاز یک پرونده قضایی به‌کار می‌رود. در واقع، دادخواست زمانی استفاده می‌شود که طرفین نتوانسته‌اند اختلاف خود را به‌صورت مسالمت‌آمیز حل کنند و نیاز به دخالت دادگاه احساس شود.
• تشریفات قانونی برای ارسال اظهارنامه بسیار ساده‌تر از دادخواست است. برای ارسال اظهارنامه، تنها کافی است که آن را از طریق دفاتر اسناد رسمی به طرف مقابل ابلاغ کرد. اما برای طرح دادخواست، باید تشریفات قانونی خاصی را رعایت کرد. این تشریفات شامل تنظیم دادخواست به‌صورت دقیق، پرداخت هزینه دادرسی و تقدیم آن به دادگاه است.
• هزینه‌های مرتبط با اظهارنامه و دادخواست متفاوت است. در واقع، ارسال اظهارنامه معمولاً هزینه کمتری نسبت به طرح دادخواست دارد. هزینه ارسال اظهارنامه عمدتاً شامل هزینه‌های پستی و هزینه‌های مربوط به تنظیم و ابلاغ آن می‌شود. اما برای طرح دادخواست، علاوه‌بر هزینه‌های تنظیم دادخواست، باید هزینه دادرسی را نیز پرداخت کرد. همچنین، هزینه دادرسی با توجه به نوع دعوی و ارزش خواسته متفاوت است.
• اظهارنامه و دادخواست از نظر آثار حقوقی نیز با هم متفاوت هستند. ارسال اظهارنامه به‌تنهایی منجر به ایجاد یک پرونده قضایی نمی‌شود و تنها به‌عنوان یک اطلاع‌رسانی رسمی به طرف مقابل محسوب می‌شود. اما دادخواست، آغازگر یک فرآیند قضایی است که در نهایت به صدور حکم از سوی دادگاه منجر می‌شود. حکم دادگاه نیز لازم‌الاجرا بوده و طرفین مکلف به اجرای آن هستند.

تفاوت اظهارنامه و ابلاغیه

اظهارنامه و ابلاغیه دو اصطلاح حقوقی هستند که اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی دارند.

• اظهارنامه ابزاری برای اعلام رسمی مطالبات طلبکاران به طرف مقابل است. اما ابلاغیه، ابزاری قضایی است که توسط مراجع قضایی برای اطلاع‌رسانی رسمی تصمیمات قضایی به طرفین دعوا صادر می‌شود. به‌عبارت دیگر، اظهارنامه را شخص حقیقی یا حقوقی برای مطالبه حق خود صادر می‌کند، در حالی‌که ابلاغیه از سوی نهادهای قضایی برای اجرای احکام صادر می‌شود.
• اظهارنامه با هدف اعلام رسمی یک حق یا مطالبه به شخص مقابل صادر می‌شود و نوعی اخطار محسوب می‌شود. در مقابل، ابلاغیه برای اطلاع‌رسانی رسمی یک تصمیم قضایی به طرفین دعوا به‌کار می‌رود و حاوی یک حکم یا دستور قضایی است.
• اظهارنامه توسط شخص یا سازمانی که حقی را مطالبه می‌کند صادر شده و به طرف مقابل ارسال می‌شود. اما ابلاغیه، توسط مرجع قضایی ذی‌صلاح صادر شده و به طرفین دعوا ابلاغ می‌شود.
• اظهارنامه می‌تواند توسط هر فرد یا سازمانی که دارای حقی باشد، صادر شود. این در حالی است که ابلاغیه صرفاً توسط مراجع قضایی نظیر دادگاه‌ها و محاکم صادر می‌شود.

تفاوت اظهارنامه و شکوائیه

برای درک صحیح از روندهای حقوقی، شناخت تفاوت بین اظهارنامه و شکوائیه ضروری است.

• اظهارنامه، نوعی اخطار رسمی است که یک شخص به شخص دیگری ارسال می‌کند تا وی را از وجود یک حق یا تعهد آگاه سازد و به او فرصت دهد تا به آن عمل کند. این در حالی است که شکوائیه، سندی حقوقی محسوب می‌شود که به دادگاه ارائه خواهد شد تا فردی از دیگری به‌دلیل نقض حق یا قانون شکایت کرده و از دادگاه درخواست رسیدگی و صدور حکم کند.
• در اظهارنامه، معمولاً به‌طور مختصر و روشن، موضوع اختلاف و حق یا تعهدی که ادعا می‌شود نقض شده، بیان می‌شود. در مقابل، شکوائیه شامل تشریح کامل و دقیق ماجرا، دلایل، ادله و مدارک مثبته‌ای است که بر اساس آن، فرد مدعی خواهد بود که حقش پایمال شده است.
• اظهارنامه، سندی است که توسط فردی‌که حقش را پایمال می‌داند، تنظیم و ارسال می‌شود و نیازی به تایید مرجع قضایی ندارد. اما شکوائیه، سندی است که باید به‌طور رسمی و با رعایت تشریفات قانونی، توسط شاکی یا وکیل او تنظیم و به دادگاه ارائه شود.
• اظهارنامه بیشتر در دعاوی مدنی نظیر مطالبه وجه، تخلیه ملک، فسخ قرارداد و… به‌کار می‌رود. در این موارد، فرد معمولاً به‌دنبال احقاق حق خود یا اجرای تعهد طرف مقابل است. اما شکوائیه بیشتر در جرایمی از جمله سرقت، کلاهبرداری، ضرب و جرح و… به‌کار می‌رود. در این موارد، فرد مدعی است که جرمی علیه او مرتکب شده است و از دادگاه درخواست مجازات مجرم را دارد.

نحوه ثبت و ارسال اظهارنامه الکترونیک

ثبت و ارسال اظهارنامه الکترونیکی فرآیندی است که معمولاً از طریق سامانه‌های الکترونیکی دولتی و قضایی انجام می‌شود. به‌طور کلی، این فرآیند شامل مراحل زیر است:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: برای استفاده از خدمات الکترونیکی قضایی، مراجعه به دفاتر مشخص شده الزامی است. این دفاتر که معمولاً در دیوان عدالت کشور یا سایر مراکز قضایی مستقر هستند، به‌عنوان پل ارتباطی بین متقاضیان و سامانه‌های الکترونیکی قضایی عمل می‌کنند.
2. تهیه مدارک مورد نیاز: پیش از مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی، تهیه مدارک هویتی و مدارک مرتبط با موضوع اظهارنامه ضروری است. این مدارک به‌عنوان مستندات قانونی برای ثبت و پیگیری اظهارنامه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
3. تکمیل فرم الکترونیکی: در دفتر خدمات الکترونیک قضایی، متقاضی باید فرم الکترونیکی اظهارنامه را با دقت تکمیل کند. این فرم شامل بخش‌های مختلفی است که هر یک اطلاعات خاصی را از متقاضی درخواست می‌کند.
4. ثبت و تایید اظهارنامه: پس از وارد کردن تمامی اطلاعات در فرم الکترونیکی، متقاضی باید صحت اطلاعات وارد شده را تایید کرده و اظهارنامه را ثبت کند. با ثبت نهایی، یک کد پیگیری منحصر به‌فرد به متقاضی اختصاص داده می‌شود.
5. پیگیری وضعیت اظهارنامه: با استفاده از کد پیگیری دریافتی، متقاضی می‌تواند در هر زمان و مکان، از طریق سامانه‌های الکترونیکی قضایی، وضعیت اظهارنامه خود را پیگیری کند و از آخرین تغییرات آن مطلع شود.
6. ارسال اظهارنامه به مخاطب: پس از ثبت نهایی، اظهارنامه به‌صورت الکترونیکی به مخاطب مورد نظر ارسال می‌شود. همچنین، متقاضی می‌تواند از طریق سایر روش‌های ارتباطی از ارسال موفق اظهارنامه مطلع شود.

تنظیم قرارداد با وکلای موسسه حقوقی دادنیک

موسسه حقوقی دادنیک با تکیه بر دانش و تجربه وکلای مجرب خود، در کنار شما است تا با استفاده از روش‌های قانونی، فرآیند تنظیم اظهارنامه و پیگیری عواقب حقوقی و کیفری آن را به بهترین شکل ممکن مدیریت کند. بنابراین، برای دریافت مشاوره تخصصی و آغاز روند پیگیری پرونده‌تان، همین حالا با ما تماس بگیرید.

کلام آخر

اظهارنامه یک سند رسمی و قانونی است که فرد یا سازمانی برای اعلام رسمی یک موضوع یا درخواست یک حق، آن را تنظیم و به طرف مقابل یا مرجع ذی‌ربط ارائه می‌دهد. این سند معمولاً شامل مشخصات طرفین، موضوع اختلاف یا درخواست، دلایل و مستندات مربوطه است. همچنین، اظهارنامه در حوزه‌های مختلف حقوقی از جمله حقوق مدنی، تجاری و کیفری کاربرد دارد و می‌تواند به‌عنوان اولین گام برای حل اختلافات یا پیگیری حقوق قانونی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، تنظیم صحیح و به‌موقع اظهارنامه در موفقیت پیگیری حقوقی بسیار موثر است.

سؤالات متداول