تعریف مال چیست؟ انواع مال

مال در لغت به چیزی گفته می‌شود که مفید بوده و بتواند نیازهای مادی یا معنوی انسان را برطرف کند. اموال به دو دسته اصلی منقول و غیرمنقول تقسیم می‌شوند.

برای اینکه چیزی به‌عنوان مال شناخته شود، باید شرایط خاصی را دارا باشد. یکی از مهم‌ترین این شرایط، وجود منفعت عقلایی در آن است. همچنین، تقسیم‌بندی اموال به انواع مختلفی انجام می‌شود که هر یک بر اساس ویژگی‌های خاص خود، تعریف می‌شوند.

به‌طور کلی، آشنایی با مال و انواع آن، در انجام معاملات و انعقاد قراردادها و سایر روابط حقوقی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.

در ادامه به بررسی اینکه تعریف مال چیست و انواع اموال کدامند، خواهیم پرداخت.

مال چیست؟

قانون مدنی تعریف مستقیمی از “مال” ارائه نداده است. با این‌حال، با بررسی مواد مختلف این قانون می‌توان دریافت که مال به‌معنای گسترده، هر چیزی است که دارای ارزش اقتصادی بوده و قابلیت تملک توسط اشخاص را داشته باشد.

به‌عبارت دیگر، مال می‌تواند هم مادی باشد (مثل زمین، ساختمان، خودرو) و هم غیر مادی (مثل حق اختراع، حق امتیاز) و هر آنچه که بتواند نیازهای مادی یا معنوی انسان را برطرف کند و به شخص خاصی اختصاص یابد، در زمره مال قرار می‌گیرد.

ویژگی‌ های اموال

قانون مدنی و دیگر منابع حقوقی، مال را دارای چهار ویژگی اساسی می‌دانند:

برای اینکه چیزی مال محسوب شود، باید از نظر عقلایی ارزشمند و سودمند باشد. یعنی عقلای جامعه برای آن ارزش قائل شوند و بتوان از آن بهره برد. در واقع، مال باید منفعتی داشته باشد که برای انسان‌ها قابل استفاده و مفید باشد.

مثلاً یک دانه گندم به تنهایی ارزش چندانی ندارد، اما یک کیسه گندم به‌دلیل قابلیت استفاده در تولید نان و سایر محصولات غذایی، به‌عنوان مال شناخته می‌شود.

مال، به‌عنوان ابزاری برای رفع نیازهای انسان، می‌تواند ماهیت مادی یا معنوی داشته باشد. از نیازهای اولیه فیزیکی تا ارضای روح و روان، همه می‌توانند با مال مرتبط باشند. البته، در دنیای مدرن، مفهوم مال دستخوش تحول شده و شامل بسیاری از ارزش‌ها و مفاهیم فراتر از دارایی‌های مادی نیز می‌شود.

در گذشته، تصور ما از مال محدود به اشیاء مادی و قابل لمس بود. اما با پیشرفت جوامع و پیچیده‌تر شدن روابط اقتصادی، مفهوم مال نیز گسترش یافته است. امروزه، علاوه‌بر اموال مادی، حقوقی هم‌چون حق تالیف و حق سرقفلی نیز به‌عنوان مال شناخته می‌شوند.

این حقوق، اگرچه شکل مادی ندارند اما می‌توانند منافع مالی قابل‌توجهی برای دارنده آن‌ها ایجاد کنند و به‌همین دلیل، از نظر حقوقی به‌عنوان مال محسوب می‌شوند. در واقع، هر چیزی که ارزش اقتصادی داشته باشد و بتوان آن را مبادله کرد، به‌عنوان مال قابل تعریف است.

برای اینکه چیزی مال محسوب شود، باید بتوان آن را به شخص خاصی اختصاص داد و حق مالکیت بر آن ایجاد کرد. به‌عبارت دیگر، مال باید قابلیت تملیک داشته باشد. اما همه چیز قابل تملیک نیست. مثلاً خورشید، هوا و دریاهای آزاد، هرچند مفید و ضروری هستند، اما چون به همه انسان‌ها تعلق دارند، نمی‌توانند مال کسی باشند. با این‌حال، همه اموال باید مالک مشخصی داشته باشند. برخی اموال هم هستند که در ابتدا مالک مشخصی ندارند، مثل اموال گم‌شده یا مشترکات عمومی، اما همچنان مال محسوب می‌شوند.

مشروعیت اموال

هر مالی برای اینکه مورد حمایت قانون قرار گیرد باید مشروع باشد. مشروعیت مال به‌این معنا است که کسب، نگهداری و معامله آن خلاف قوانین و مقررات نباشد. کالاهایی نظیر مواد مخدر و مشروبات الکی به‌دلیل ممنوعیت قانونی، مال محسوب نمی‌شوند و در نتیجه، جرایمی که در ارتباط با آن‌ها رخ می‌دهد از حمایت قانونی برخوردار نیست.

به‌عنوان مثال، فردی‌که مواد مخدر خود را از دست داده است، نمی‌تواند به‌دلیل غیرقانونی بودن این کالا، شکایتی مطرح کند.

انواع مال

قانون مدنی، اموال را بر اساس ویژگی‌های مختلف به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌کند. این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که تنوع اموال بسیار زیاد است و هر نوع مال، ویژگی‌ها و قوانین خاص خود را دارد.

مال مادی و مال غیر مادی

مال می‌تواند هم مادی باشد و هم غیر مادی. اموال مادی، اشیاء قابل لمس و مشاهده‌ای هستند که در دنیای واقعی وجود دارند. اما اموال غیر مادی، مثل حق اختراع یا برند تجاری، دارایی‌هایی هستند که حاصل فکر و خلاقیت انسان بوده و در دنیای واقعی قابل لمس نیستند.

این اموال اگرچه ملموس نیستند، اما به‌دلیل ارزش و پتانسیل اقتصادی بالایی که دارند، در حقوق و اقتصاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

عین و منفعت

اموال مادی به دو دسته کلی عین و منفعت تقسیم می‌شوند. عین به چیزی گفته می‌شود که وجود خارجی و ملموس داشته باشد، مثل خانه، خودرو یا هر شیء دیگری که بتوان آن را دید و لمس کرد. اما منفعت، برخلاف عین، ملموس نیست و به سود و بهره‌ای گفته می‌شود که از یک عین حاصل می‌شود. برای مثال، امکان سکونت در یک خانه (که خود خانه عین است) یک منفعت محسوب می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، عین کالای اصلی است و منفعت، سود و بهره‌ای است که از آن کالا حاصل می‌شود.

مال مصرف شدنی و مال قابل بقا

با توجه به نوع استفاده، اموال به دو دسته مصرف شدنی و قابل بقا تقسیم می‌شوند. اموال مصرف شدنی مثل مواد غذایی با مصرف شدن، از بین می‌روند. اما اموال قابل بقا نظیر وسایل نقلیه یا لوازم منزل، با استفاده مکرر، فرسوده می‌شوند اما به‌طور کلی قابل استفاده باقی می‌مانند.

اموال منقول و غیر منقول

مطابق ماده ۱۱ قانون مدنی، اموال به دو دسته منقول و غیر منقول تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی بر اساس قابلیت جابه‌جایی اموال از مکانی به مکان دیگر صورت گرفته است. اموال منقول، آن دسته از اموالی هستند که می‌توان بدون آسیب رساندن به خود یا محل، آن‌ها را جابه‌جا کرد.

در مقابل، همان‌طور که در ماده ۱۲ قانون مدنی به آن اشاره شده است، اموال غیر منقول، اموالی هستند که به‌دلیل ماهیت یا اتصالشان به محل، امکان جابه‌جایی نداشته و هر گونه تلاش برای جابه‌جایی آن‌ها باعث آسیب به خود مال یا محل می‌شود.

اموال مثلی و اموال قیمی

بر اساس قانون، اموالی که شبیه و نظیر آن‌ها زیاد است و می‌توان نمونه‌های آن‌ها را به جای هم قرار داد، مال مثلی نامیده می‌شوند.

برای مثال، حبوبات از این دسته هستند. در مقابل، اموالی که شبیه و مانند آن‌ها کم است و منظور از آن‌ها یک مال مشخص است، مال قیمی نامیده می‌شوند. مثلاً یک آپارتمان با شماره پلاک مشخص، یک مال قیمی است.

مال مفروز و مال مشاع

تفاوت اصلی بین مال مفروز و مال مشاع در تعداد مالکان آن است. مال مفروز مثل یک خانه است که فقط یک صاحب دارد، اما مال مشاع شبیه به یک زمین کشاورزی است که چند برادر به ارث برده‌اند و هر کدام سهمی از آن دارند.

در مال مفروز، تصمیم‌گیری درباره مال تنها بر عهده یک نفر است، اما در مال مشاع، تصمیمات مهم نیازمند توافق همه مالکان است.

جمع بندی

مال در حقوق به هر چیزی گفته می‌شود که دارای ارزش اقتصادی بوده و قابل تملک و مبادله باشد. از دیدگاه قانون، مال می‌تواند مادی (نظیر زمین، خودرو، طلا) یا غیر مادی (نظیر حق اختراع، حق امتیاز) باشد. اموال بر اساس ویژگی‌هایی که دارند به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.

در واقع، معمولاً این تقسیم‌بندی بر اساس ماهیت فیزیکی مال و امکان نقل و انتقال آن صورت می‌گیرد. بنابراین، شناخت دقیق مفهوم مال و انواع آن از اهمیت ویژه‌ای در معاملات، قراردادها و دعاوی حقوقی برخوردار است، چرا که بسیاری از حقوق و تکالیف افراد نسبت به اموال‌شان تعریف می‌شود.

در نهایت، شما می‌توانید برای دریافت مشاوره تخصصی‌تر در خصوص انواع مال و مسائل مرتبط با آن، به موسسه حقوقی دادنیک مراجعه کنید. چرا که دادنیک با بهره‌گیری از وکلای مجرب و متخصص، خدمات مشاوره‌ای کاملی را در حوزه حقوقی ارائه می‌دهد و به شما در درک بهتر مفاهیم حقوقی و حل مسائل مرتبط به اموال‌تان کمک خواهد کرد.

سؤالات متداول