بسیاری از مسائل در امور قراردادها به همان میزان که ساده و رایج دیده می‌شوند مهم و ضروری هستند و یکی از این موارد تعیین خسارت در قراردادها است. عدم وجود ضمانت اجرا یا همان خسارت قراردادی منجر میشود که طرفین قرارداد هیچ نگرانی بابت شانه خالی‌کردن از زیر بار مسئولیت‌های ناشی از قرارداد نداشته باشند.
در نتیجه عدم ایفای تعهدات و تضییع حقوق قراردادی طرفین، بسیار کم‌هزینه خواهد بود؛ بنابراین تعیین خسارت قراردادی و جبران خسارت و سایر مسائل مربوط به آن از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید در انعقاد قرارداد مورد توجه قرار گیرد.
در این مقاله از دادنیک به بررسی تعیین خسارت در قرارداد می‌پردازیم.
انواع خسارات چیست؟
خسارت به‌طورکلی می‌تواند در دو دسته‌بندی قرار گیرد:
خسارت قراردادی
در این نوع از ضرر‌ها، میزان و موجب خسارت در قرارداد پیش‌بینی‌شده است. به‌عنوان‌مثال در صورت تاخیر در ایفای تعهد، متعهد متخلف باید مبلغی را به‌عنوان خسارت قراردادی به‌طرف مقابل پرداخت کند. بنابراین، هم مبلغ و هم دلیلی که متخلف را به پرداخت خسارت ملزم می‌کند در قرارداد درج میشود.
زمانی شخص می‌تواند خسارت قراردادی مطالبه کند که شرایط ذیل وجود داشته باشد:
- وجود قرارداد مابین طرفین که می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد.
- نقض، عدم انجام یا تاخیر در انجام تعهدات از طرف متخلف صورت گیرد.
- ضرر و خسارتی به شخص وارد شود.
- در قرارداد و توافق صورت‌گرفته درج شده باشد که اگر خسارتی از عدم انجام تعهد و یا تاخیر در انجام آن به دیگری وارد شد، خسارت وارده باید جبران شود.
- عدم انجام تعهدات یا تاخیر در آن ناشی از قوه قاهره یا علت خارجی نباشد.
- انجام تعهد دارای مدت زمانی باشد و شخص با گذشتن مدت‌زمان جهت انجام آن عملی نکند و اگر انجام تعهدات دارای مدت نباشد از زمان مطالبه فعالیتی جهت انجام آن نشود.
خسارات غیر قراردادی
خساراتی هستند که در قرارداد تعریف نگردیده است و به دلیل نتایج تخلف متخلف، بر طرف دیگر تحمیل می‌شوند. به عنوان مثال، عدم رعایت موازین فنی در ساخت ساختمان، منجر به فرو ریختن آن و ایراد خسارت به مالک و همسایه‌ها می‌گردد. در این صورت متخلف طبق قانون و اصول حقوقی مکلف به جبران خسارت است.
دریافت خسارات غیر قراردادی برخلاف خسارات قراردادی هنگامی ممکن است که قرارداد وجود ندارد یا جبران خسارت، عدم انجام تعهد یا تاخیر در اجرای آن در قرارداد درج نشده است.
طبق ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی هرگونه خسارتی که به جان یا مال یا سایر حقوق اشخاص، عامدانه و یا از روی بی‌احتیاطی وارد گردد خسارت زننده مسئول است و باید جبران کند. در صورت وقوع هر یک از حالات فوق، دادگاه خسارت وارده را به‌وسیلهٔ اخذ نظر از کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی و شخصی که عامدانه یا بر اثر تقصیر موجب ورود خسارت شده است را محکوم به پرداخت این خسارت می‌کند.
انواع تعیین خسارت قراردادی
در تعیین خسارات قراردادی دو شیوه رایج وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
خسارت در مقابل تاخیر
این خسارات به دلیل تاخیر متعهد در ایفای تعهداتش اعم از انجام کار معین، پرداخت وجه و غیره پیش‌بینی میشود. خسارات تاخیر معمولاً در ازای تاخیر تعهد به طور روز یا ماه یا سال تعیین میشود. برای همین، مهم‌ترین عامل در تعیین میزان مبلغ نهایی خسارت، تعداد روز، ماه یا سالی است که تعهد به تاخیر افتاد است؛ البته این مسئله تا حد زیادی به چگونگی تعیین خسارت در قرارداد بستگی دارد.
به‌عنوان‌مثال در ازای هر روز تاخیر ۱ درصد از مبلغ کل قرارداد یا ۱۰۰ هزار تومان وجه نقد به‌عنوان خسارت پیش‌بینی شود.
خسارت در ازای تخلف از سایر شروط مندرج در قرارداد
در این نوع خسارات زمان، عنصر تعیین‌کننده‌ای نخواهد بود؛ بلکه صرفاً اثبات وجود تخلف اهمیت دارد.
البته این نوع خسارت در برابر هر نوع تخلفی می‌تواند پیش‌بینی شود. اما باتوجه‌به اینکه معمولاً در برابر تخلف در ایفای تعهد، خسارات جداگانه‌ای پیش‌بینی میشود، این نوع خسارت، در برابر سایر تخلفات به شمار می‌رود می‌گردد.
بنابراین، اگر برای تاخیر در ایفای تعهدات، خسارتی پیش‌بینی نشود، در صورت تاخیر، استفاده از این نوع خسارات و مطالبه وجوه مربوط به آن امکان دارد. البته امکان مطالبه این نوع خسارت منوط به ذکر آن در قرارداد است.
به‌عنوان‌مثال در صورت تخلف هریک از طرفین از مفاد قرارداد، متخلف مکلف است مبلغی معادل ۵۰ درصد از کل مبلغ قرارداد را به‌طرف دیگر پرداخت کند.
موانع مطالبه خسارت قراردادی
از جمله موانع مطالبه خسارت قراردادی موارد زیر قابل‌اشاره است:
- شرط عدم مسئولیت: در ضمن قرارداد شرط گردد که متعهد در صورت عهدشکنی از جبران خسارت احتمالی معاف است.
- قوه قاهره یا فورس ماژور: حادثه‌ای که خارج از اقتدار و توان متعهد رخ دهد که غیرقابل‌پیش‌بینی و اجتناب‌ناپذیر بوده و مانع اجرای تعهد شود.
قابل‌جمع بودن مطالبه خسارت و فسخ قرارداد
زمانی که شخصی به تعهدات قراردادی خود عمل نکند، شخص ذی‌نفع به‌موجب قانون حقوق زیر را دارد:
- مطالبه خسارت قراردادی
- فسخ قرارداد در صورت تصریح در قرارداد به‌موجب خیارات قانونی
- الزام شخص به انجام تعهدات
درصورتی‌که جبران خسارت وارده در قرارداد تصریح و حق فسخ در کنار آن در نظر گرفته شود، می‌توان خسارت را از فرد مطالبه و تحت شرایطی قرارداد را نیز فسخ کرد. در این صورت فرد می‌تواند در کنار دریافت خسارت قراردادی، جهت فسخ قرارداد نیز اقدام کند.
در فرض عدم تصریح حق فسخ در قرارداد و در غیر موارد حق فسخ قانونی، ابتدا باید الزام به ایفای تعهدات شخص را از دادگاه درخواست شود و درصورتی‌که الزام به ایفای تعهد از سوی آن شخص ممکن نباشد دادگاه با هزینه شخص خاطی نسبت به انجام آن توسط دیگری اقدام می‌کند و در نهایت اگر الزام آن شخص امکان‌پذیر نبود و انجام آن توسط دیگری نیز ممکن نگردد. شخص می‌تواند قرارداد را فسخ کند. در چنین شرایطی اگر خسارتی به شخص وارد شود قابل مطالبه است.
مطالبه خسارت عدم النفع
عدم النفع در اصطلاح حقوقی به معنای سودی است که شخص از آن محروم شده است و با اوضاع و احوالی قراردادی اگر مانعی مثل تخلف طرف دیگر قرارداد نبود، شخص به آن منافع می‌رسید. عدم النفع اگر مسلّم الحصول باشد به این معناست که به‌دست‌آوردن آن منفعت حتمی بوده است و اگر محتمل الحصول باشد به این معناست که به‌دست‌آوردن منفعت و سود در آن احتمالی بوده است.
طبق تبصره دو ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی مطالبه خسارت عدم النفع به طور مطلق ممکن نیست. اما نظر غالب دکترین و حقوق‌دانان این است که منظور قانون‌گذار، عدم النفع محتمل الحصول است و مواردی در رویهٔ قضائی کشور و آرای دادگاه‌های دادگستری وجود دارد که این نظر را تأیید می‌کند.
شرط وجه التزام
طرفین قرارداد می‌تواند جهت نقض تعهدات قراردادی مبلغ مشخصی را به‌عنوان وجه التزام تعیین کنند تا این طریق ناقض قرارداد جبران خسارت کند. در صورت تعیین مبلغ وجه التزام و یا شرط مبلغ معین خسارت بابت تخلف طرفین قرارداد دادگاه تنها باید همان مبلغ مشخص در قرارداد رأی حکم کند و متعهدله را از اثبات ورود ضرر و دادرسی مربوط به تعیین میزان خسارت بی‌نیاز خواهد بود.
با تعیین وجه التزام در قرارداد، ورود خسارت ناشی از نقض تعهد فرض شده و طرفین قرارداد میزان خسارت را قبل از تحقق آن به طور مقطوع مشخص می‌کنند و خواهان را از اثبات ورود ضرر و هزینه‌ها و مخاطرات آن بی‌نیاز میشود.
جمع‌بندی
به‌موجب قانون، خسارت به دو دسته قراردادی و غیرقراردادی تقسیم می‌شوند خسارت قراردادی یا خسارت ناشی از قرارداد به‌موجب ماده ۲۲۱ قانون مدنی و ماده ۵۱۵ و ۵۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی و خسارت غیر قراردادی به‌موجب ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی قابل اخذ هستند.
سوالات متداول
آیا می توانم هم مطالبه خسارت نمایم و هم قرارداد را فسخ کنم؟
در صورت وجود شرایط مطالبه خسارت و تصریح حق فسخ در قرارداد چنین امری امکان‌پذیر خواهد بود.
معایب و مزایای تعیین خسارت روزشمار چیست؟
عیب خسارت روزشمار آن است که اگر میزان این تعیین خسارت در مقایسه با کل قرارداد اگر رقم ناچیزی باشد تاثیری در الزام وی به انجام تعهد ندارد. مزیت این شیوه آن است که هر چقدر از مدت عدم انجام تعهد که بگذرد بر میزان خسارت قراردادی افزوده میشود.
دادنیک چیست؟
دادنیک یک موسسه حقوقی است که خدمات حقوقی خانواده مانند انواع طلاق، انحصار وراثت، خدمات مربوط به کنسولگری و… را به ایرانیان داخل و خارج از کشور ارائه می‌دهد.
آیا امکان برگزار جلسه آنلاین با وکیل وجود دارد؟
بله. در صورتی که در شهر و یا کشورهای دیگر سکونت دارید و یا به دلیل مشغله کاری امکان حضور در دفتر را ندارید، می‌توانید جهت تنظیم جلسه آنلاین با وکیل پایه یک دادگستری، به واتس‌اپ یا تلگرام دادنیک پیام دهید.
چگونه به دادنیک اعتماد کنیم؟
وکلای موسسه دادنیک (یا همکاران ما در موسسه دادنیک) وکیل پایه یک دادگستری هستند و دارای پروانه وکالت فعال در کانون وکلا می‌باشند. ضمن اینکه قرارداد فی مابین موکل و وکلای دادنیک در سامانه ثنا که متعلق به قوه قضاییه است، تنظیم و ثبت میشود. که قابل پیگیری توسط وکیل و موکل می‌باشد.
این مطلب توسط تیم تحریریه دادنیک گردآوری و منتشر شده است.
تیم تحریریه دادنیک روزانه و در جهت افزایش اطلاعات کاربران سایت، مطالب متعددی در زمینه‌های مختلف منتشر می‌نماید.
برای مشاوره با وکیل متخصص می‌توانید با کارشناسان دادنیک در ارتباط باشید.
