خیار تدلیس در قانون مدنی

خیار تدلیس، امکان فسخ قراردادی که به دلیل فریب یکی از طرفین معامله منعقد شده است. در شرایط تحقق خیار تدلیس، دو عنصر قصد فریب و نسبت‌دادن صفتی به مورد معامله که فاقد آن است، ضروری است. زمان اعمال خیار تدلیس، بعد از اطلاع از آن، برای فرد فریب‌خورده فوری است. اسقاط خیار تدلیس، به علت آنکه مخالف نظم عمومی است، برای طرفین مقدور نیست.

در این مقاله از دادنیک به بررسی خیار تدلیس در قانون مدنی می‌پردازیم. در‌صورتی‌که در این زمینه سؤالی دارید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

خیار تدلیس چیست؟

در قانون مدنی، عقود به دو دسته لازم و جایز تقسیم شده‌اند. طرفین قرارداد، عقود لازم را نمی‌توانند این عقود را فسخ کنند، اما قانون‌گذار در شرایطی مانند ضرر یکی از طرفین قرارداد به علت اعمال متقلبانه و فریبکارانه طرف دیگر، برای حمایت از  حقوق فرد فریب‌خورده امکان فسخ را در نظر گرفته است.

تدلیس در لغت، به معنای پنهان‌کردن عیب کالا از مشتری است. مطابق ماده ۴۳۸ قانون مدنی، تدلیس، عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود.  درصورتی‌که فروشنده یا خریدار، صفتی را به مالی نسبت دهد که در واقع، مال، فاقد آن صفت باشد و وجود آن صفت، منجر به خرید آن کالا توسط خریدار شود، برای خریدار یا فروشنده، حق فسخ قرارداد، بر مبنای خیار تدلیس به وجود می‌آید.

به‌عنوان‌مثال، در معامله بیعی بین دو نفر، فروشنده، اعمال متقلبانه طوری وانمود کرده که ماشین موضوع معامله صفر و نو است و خریدار نیز با قصد اینکه خودرو نو  است. آن را می‌خرد. در واقع، فروشنده با فریب‌دادن خریدار برای او حق فسخ قرارداد را ایجاد کرده است؛ مبنای این حق فسخ، ناشی از فریب مشتری است.

شرایط تحقق خیار تدلیس

برای اعمال خیار تدلیس، نیازمند وجود شرایط تحقق خیار تدلیس هستیم. از جمله:

• برای تحقق خیار تدلیس، باید یک وصف که در مال مورد معامله یا ثمن موجود نیست؛ به آن نسبت داده شود؛ یا اعمال متقلبانه‌ای نسبت به آن مال انجام شود و عیوب آن پنهان گردد.
• فریب‌دادن، دومین عنصری لازم برای تحقق خیار تدلیس است. وقتی کسی که یک صفت را به مالی نسبت و یا عیبی از مال پنهان می‌شود که قصد طرف فریب‌دادن دیگری باشد و مشتری نیز بر اساس فریب صورت‌گرفته مال را خریداری کند.

بر اساس ماده ۴۳۹ قانون مدنی، خیار تدلیس، منحصراً برای مشتری ایجاد نمی‌شود و بایع، نیز می‌تواند درصورتی‌که مشتری نسبت به ثمن، تدلیسی کند، از آن برای فسخ قرارداد بهره ببرد.

زمان اعمال خیار تدلیس

به‌موجب ماده ۴۴۰ قانون مدنی، خیار تدلیس، بعد از علم به آن، فوری است فوری بودن یک فوریت عرفی خواهد بود و به بدین معنا نیست که شخص در همان لحظه باید معامله را فسخ کند؛ بلکه کسی که فریب‌خورده، باید بعد از اطلاع از این موضوع که مال، فاقد صفت مزبور است، اقدام کرده و مراتب را از طریق اظهارنامه حقوقی، به فروشنده اطلاع دهد.

اسقاط خیار تدلیس

در خصوص امکان اسقاط خیار تدلیس، میان حقوق‌دانان، اختلاف‌نظر است. برخی از حقوق‌دانان، بر این باورند که چون اسقاط خیار تدلیس باعث می‌گردد، نظم عمومی برهم خورد و زمینه فریبکاری در جامعه فراهم گردد، بنابراین، امکان اسقاط این خیار وجود نخواهد داشت. اما به‌موجب ماده ۱۰ قانون مدنی، قراردادهای خصوصی تا زمانی که مخالف صریح قانون نگردند، نافذ و معتبرند.

جمع‌بندی

بر اساس مادهٔ ۴۳۸ قانون مدنی تدلیس عبارت است از: عملیاتی که موجب فریب طرف معامله گردد. در شرایطی که یکی از طرفین تقلب کرده و به فرد دیگر ضرر رساند؛ لغو کردن معامله به‌منظور حمایت از حق‌وحقوق طرف فریب‌خورده ممکن خواهد بود. برای استفاده از خیار تدلیس قصد فریب و عملیات متقلبانه لازم است. اعمال این خیار فوری است.

از آنجایی که لازم است طرفین قرارداد قبل از انعقاد قرارداد با تمامی قوانین و حقوق خود آشنایی پیدا کنند. وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک آماده‌اند شما را در تنظیم قراردادهایتان پشتیبانی نمایند.

سوالات متداول