مال غیر را میتوان به رهن گذاشت؛ چراکه از شرایط صحت رهن، مالکیت مدیون نیست. اما رهن دادن ملک غیر، بر اساس قانون راجع به مجازات انتقال مال غیر میتواند جرم واقع شود. در واقع انتقال نامشروع و غیرقانونی هر نوع مال متعلق به دیگری، چه بهصورت عینی چه منافع آن توسط اشخاص به دیگری همراه با سوء نیت جرم است.
بهطورکلی رهن مال غیر درصورتیکه با مجوز صاحبمال صورت گیرد جرم نیست و دارای احکام عقد عاریه است. در صورت عدم کسب مجوز مالک عقد رهن غیر نافذ و عمل راه میتواند جرم باشد.
در این مقاله از دادنیک به بررسی به رهن دادن مال غیر میپردازیم. درصورتیکه در مسائل حقوقی پیرامون رهن مال غیر نیازمند مشاوره حقوقی هستید با ما در ارتباط باشید.
رهن چیست؟
رهن عقدی است که به بر اساس آن مدیون، مالی (مثلی یا قیمی) را برای وثیقه یا ضمانت به داین خواهد داد. به رهن دهنده راهن و بهطرف دیگر مرتهن گفته میشود. مالی که به وثیقه گذاشته میشود عین مرهونه یا رهینه نام دارد.
راهن، مالک عین مرهونه و عقد رهن از طرف راهن لازم است؛ بنابراین راهن نمیتواند آن را فسخ کند، اما عقد رهن از طرف مرتهن، جایز است و او میتواند آن را فسخ کند. همچنین مال مرهونه میتواند در مقابل چند دین مورد رهن واقع شود و چند راهن نیز میتوانند یک مال را نزد یک مرتهن به وثیقه بگذارند.
رهن، موجب خروج مال مرهونه از مالکیت راهن نخواهد شد فقط برای مرتهن نسبت به مال مرهونه، نوعی حق عینی و حقتقدم ایجاد میشود تا بتواند محل فروش مال مرهونه، طلب خود را دریافت کند.
به همین دلیل عمل مرتهن فروش مال غیر محسوب نخواهد شد. زیرا رکن این جرم، فروش مال غیر بدون مجوز قانونی است که درحالیکه وجود عقد رهن خود نوعی مجوز است.

جرم رهن مال غیر
اگر کسی ملکی را بهموجب سند عادی و مبایعهنامه بنگاه معاملات ملکی به شخصی منتقل کند و قبل از تنظیم سند رسمی به نام خریدار، اقدام به رهن گذاشتن ملک برای دریافت وام یا هر منظور دیگری کند، جرم ترهین مال غیر یا رهن مال غیر را مرتکب شده و مستحق مجازات خواهد بود.
لازم به ذکر است قرارداد رهن، موجب زوال مالکیت راهن بر عین و منافع مال نخواهد شد. حتی با عدم اطلاع و آگاهی مشتری، از در رهن بودن مبیع، مشتری میتواند با تقدیم دادخواست حقوقی و الزام بایع به فک رهن، به حقوق خود برسد و توصیف یک عمل حقوقی در قالب عمل مجرمانه صحیح نیست.
اثر حقوقی به رهن گذاشتن مال غیر
در فرضی شخصی مال خود را در مقابل دین دیگری به رهن میگذارد، در این حالت اگر:
- مالک بدون اجازه مدیون مال خود را در مقابل دین وی به رهن بگذارد عمل وی تبرعی خواهد بود.
- مالک با اجازه مدیون مال خود را در مقابل دین وی به رهن بگذارد حق مراجعه به مدیون را دارد.
فرض دیگر نیز قابلتصور است بدین صورت که شخصی مال دیگری را در مقابل دین خود به رهن میگذارد که در این صورت اگر:
- دررابطهبا رهن از مالک مال اجازه گرفته شده باشد. احکام و آثار عقد عاریه اعمال میشود و مرتهن باید مقدار، جنس و مدت عقد را معین کند.
- بدون کسب مجوز مالک رهن صورتگرفته باشد، عقد واقع شده فضولی بوده و غیرنافذ است؛ بنابراین با اعلام رد مالک باطل و با قبول او صحیح میشود.
احکام و آثار عقد عاریه
عاریه یک عقد جایز است؛ بنابراین هر یک از طرفین میتوانند عقد عاریه را فسخ کند و مال مورد عاریه به معیر پس دهد. عقد عاریه با این که جایز است بر اثر رهن گذاشتن تبدیل به عقد لازم میگردد.
از آنجایی که مال مزبور با اذن مالک، موضوع حق مرتهن قرار گرفته و رهن نیز از طرف راهن عقدی لازم است، برای مالک که اذن رهن را صادر کرده است نیز لازم خواهد شد.
اگر مال مورد رهن، مال غیر بوده باشد و ناقص یا تلف گردد، راهن ضامن جبران خسارت خواهد بود. حتی اگر این مسئله بر اثر تعدی و تفریط رخ نداده باشد. اگر مال فروخته شود، فروش در حکم تلف خواهد بود. مالک اولیه فقط میتواند ثمن المثل را دریافت کند.
جمعبندی
رهن مال غیر، وضعیتی است که شخصی علیرغم اینکه مالک مالی نیست آن وثیقه طلب خود یا دیگری قرار دهد. در صورتی رهن مال غیر با مجوز مالک صورت گیرد عقد رهن صحیح است. اما در غیر این صورت عقد رهن غیر نافذ است و با رد مالک، قابل ابطال خواهد بود.
وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک آمادهاند شما را در زمینه چالشهای حقوقی ناشی از رهن مال غیر پشتیبانی کنند.
سؤالات متداول
اگر شخصی مال خود و دیگری را در برابر طلب خود به رهن بگذارد حکم معامله چیست؟
در این صورت عقد رهن نسبت به مال خودش صحیح و نسبت به مال غیر، غیرنافذ و در صورت رد باطل است.
اگر شخصی مالی را که با سند عادی فروخته به رهن بگذارد حکم عقد رهن چیست؟
در این شرایط عقد رهن باطل خواهد بود.