حق فسخ در قراردادها به چه معنا است و چه انواعی دارد؟

یکی از موضوعاتی که در واقعیت بسیار متداول است پایان‌دادن به توافقاتی است که افراد با یکدیگر منعقد کرده‌اند. در حقوق این کار انحلال قرارداد نام دارد که به چند راه انجام می‌شود. گاهی انحلال قرارداد از طریق اقاله است؛ یعنی هر دو طرف توافق می‌کنند که قرارداد پایان یابد، گاهی هم از طریق فسخ صورت انجام می‌شود.

فسخ به طور خلاصه یعنی یکی از طرفین قرارداد به طور یک‌طرفه قرارداد را پایان می‌دهد. حق فسخ در اصطلاح حقوقی خیار فسخ یا شرط فسخ نامیده می‌شود.

در این مقاله از دادنیک به بررسی حق فسخ در قراردادهای می‌پردازیم. در صورت نیاز به مشاوره حقوقی می‌توانید از خدمات وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک استفاده کنید.

حق فسخ چیست؟

حق فسخ اختیاری است که قانون‌گذار به دو طرف قرارداد می‌دهد تا در صورت وجود شرایط مشخصی قرارداد خود را منحل کنند. حق فسخ زمانی است که یکی از دو طرف قرارداد با اراده و آگاهی تصمیم به انحلال قرارداد می‌گیرد.

لازم به ذکر است که حق فسخ در عقود لازم و عقود جایز با یکدیگر متفاوت است. نحوه نوشتن فسخ در قرارداد و تنظیم متن آن، اصولی خاصی دارد که باید به آن توجه شود.

حق فسخ در عقد لازم

عقد لازم عقدی است که بین دو طرف لازم‌الاجرا بوده و هیچ یک از دو طرف قرارداد نمی‌توانند بدون مبنای و عذر قانونی یا توافق و رضایت طرفین معامله آن را منحل کنند.

قانون‌گذار ممکن است حق فسخ عقود لازمی مانند عقد بیع در مواردی به دلیل وجود یکی از خیارات قانونی، به یک یا هر دو طرف قرارداد داده باشد. مثلاً اگر در معامله خودرو، مشخص گردد که در موضوع معامله عیبی وجود داشته، طرف قرارداد، به‌موجب خیار عیب، حق فسخ معامله خودرو را خواهد داشت.

بنابراین، فسخ عقد لازم نیازمند وجود یک دلیل قانونی است. همچنین،  دو طرف قرارداد قادر هستند با هم درباره پایان‌دادن به قرارداد توافق کنند که به این کار اقاله می‌گویند.

حق فسخ در عقد جایز چگونه است؟

مطابق ماده ۱۸۶ قانون مدنی عقد جایز عقدی است که دو طرف قرارداد می‌توانند هر زمان که بخواهند، آن را فسخ کنند. بنابراین، فسخ عقد جایز به‌راحتی و با اراده طرفین انجام می‌شود و برای انجام این کار نیاز به طی‌کردن هیچ تشریفات خاصی نخواهد بود.

انواع حق فسخ چیست؟

حق فسخ به دو نوع مختلف قابل‌تقسیم است:

حق فسخ قانونی:

 هر نوع حق فسخی که قانون مستقیماً برای طرفین قرارداد پیش‌بینی کرده است حق فسخ قانونی گفته می‌شود که شامل موارد زیر است:

• خیار مجلس: در عقد بیع خریدار و فروشنده حتی اگر قرارداد را جاری منعقد کنند تا زمانی که از مجلس خارج نشوند حق پشیمانی، انحلال و فسخ معامله را دارند. به این خیار فسخ، خیار مجلس می‌گویند.
• خیار حیوان: اگر موضوع معامله در بیع، حیوان زنده باشد تا ۳ روز بعد از معامله بدون نیاز به هیچ دلیلی خریدار می‌تواند معامله را فسخ کند. این اختیار فسخ فقط برای خریدار است.
• خیار شرط: ممکن است شرط شود که ظرف مدت معینی فروشنده یا مشتری یا هر دو یا شخص ثالث، حق فسخ داشته باشد. خیار شرط حق فسخ حتماً باید مدت‌دار باشد و بدون قید مدت شرط و عقد باطل است.
• خیار تأخیر ثمن: اگر برای پرداخت ثمن یا تسلیم مبیع، بین طرف زمانی معین نشود و  سه روز از تاریخ بیع گذشته باشد و هیچ یک تعهدات خود را عملی نکنند، فروشنده می‌تواند قرارداد را فسخ کند.
• خیار رویت و تخلف وصف: اگر کسی مالی را بدون مشاهده و به وصف بخرد، بعد از دیدن مال، اوصاف ذکر شده موجود نباشد، می‌تواند معامله را فسخ کند.
• خیار غبن: هر یک از طرفین که در معامله تعادل ارزش عوضین را برهم زند، طرف دیگر بعد از علم به غبن حق فسخ دارد.
• خیار عیب: اگر بعد از معامله مشخص شود که مبیع معیوب بود خریدار حق فسخ خواهد داشت.
• خیار تدلیس: اگر فروشنده در عقد بیع خریدار را فریب دهد مشتری حق فسخ دارد.
• خیار تبعض صفقه: اگر عقد بیع نسبت به قسمتی از مبیع باطل شود خریدار می‌توان کل معامله را برهم زند.
• خیار تخلف شرط: اگر ضمن قرارداد شرطی درج شود و بعداً معلوم شود که از آن تخلف شده، ذی‌نفع شرط می‌تواند قرارداد را فسخ کند.

حق فسخ قراردادی:

 هر نوع حق فسخی که طرفین قرارداد با توافق با یکدیگر در قرارداد درج می‌کنند حق فسخ قراردادی دارد و به پشتوانه توافق طرفین قابل‌اجرا است.

مزایای پیش‌بینی حق فسخ در قرارداد

حق فسخ یکی از ضمانت اجراهای اجرای تعهدات قراردادی است. فایده اصلی حق فسخ جایی است که اگر طرف مقابل شما به تعهدات قراردادی خود عمل‌نکرده باشد به‌جای اینکه طی دعوای قضایی، او را ملزم به ایفای تعهداتش کنید، می‌توانید به‌راحتی قرارداد را فسخ کنید. با پیش‌بینی وجه التزام قراردادی خسارات خود را نیز جبران کنید.

اگر حق فسخ و وجه التزام را در قرارداد خود پیش‌بینی نکنید باید سال‌ها در دادگاه به دنبال حقوق خود باشید.

اسقاط کافه خیارات به چه معنی است؟

اسقاط کافه خیارات که اصطلاحی رایج در قراردادهای از پیش نوشته شده است به این معنی است که طرفین همه حق فسخ‌هایی که قانون پیش‌بینی کرده است را ساقط کرده‌اند و از بین برده‌اند؛ بنابراین هیچ یک از طرفین نمی‌توانند قرارداد را به‌واسطه خیارات قانونی فسخ کنند.

جمع‌بندی

حق فسخ در قرارداد یکی از  راه‌های رفع ضرر در قراردادها  است که در بسیاری از قراردادها نگاشته می‌شود. حق فسخ به معنای توانایی شخص برای لغو یا فسخ قرارداد است. حق فسخ در قراردادهای اجاره، فروش، خدمات، پروژه‌های ساختمانی و غیره، مهم و ضروری است. باتوجه‌به اینکه حق فسخ یک عنصر اساسی در قراردادها به شمار می‌رود، باید به‌دقت شرایط قرارداد را بررسی و ضمانت اجرای مناسبی پیش‌بینی کرد.

مؤسسه حقوقی دادنیک آماده است شما را در زمینه تنظیم صحیح و قانونی قراردادها پشتیبانی کند.

سوالات متداول

۲-