ازدواج موقت (صیغه) چیست و چه شرایطی دارد

ازدواج موقت، صیغه یا متعه، نوعی پیمان زناشویی موقت در اسلام است که در فقه شیعه به‌طور مشخص به آن پرداخته‌اند. این نوع ازدواج با توافق طرفین و برای مدت معینی منعقد می‌شود و در شرایطی که ازدواج دائم امکان‌پذیر نیست یا نیازهای خاص فردی و اجتماعی ایجاب می‌کند، می‌تواند صورت پذیرد.

همچنین، ازدواج موقت در شیعه با رعایت شرایط خاصی از جمله پرداخت مهریه و حفظ حقوق طرفین مجاز شمرده می‌شود و به‌عنوان راهکاری برای رفع برخی نیازها در نظر گرفته می‌شود. با این‌حال، در دیگر مذاهب اسلامی، هم‌چون اهل سنت، دیدگاه‌ها درباره ازدواج موقت متفاوت است و برخی آن را ناپسند یا حتی حرام می‌دانند.

در ادامه، به بررسی اینکه ازدواج موقت چیست و چه شرایطی دارد، خواهیم پرداخت.

ازدواج موقت در قانون ایران

در قوانین ایران، ازدواج به دو شکل دائم و موقت تقسیم می‌شود. ازدواج موقت، که به آن صیغه یا نکاح منقطع نیز گفته می‌شود، برخلاف ازدواج دائم، برای مدت زمان مشخصی منعقد می‌شود. این نوع ازدواج که ریشه در فقه اسلامی دارد، در قانون ایران نیز با شرایط خاص قابل اجرا است.

به‌عبارت دیگر، علاوه‌بر ازدواج دائمی که تا پایان عمر زوجین ادامه دارد، قانونگذار امکان ازدواج موقت را نیز برای افرادی‌که شرایط آن را داشته باشند، فراهم کرده است.

ازدواج موقت در فقه شیعه و قوانین ایران به رسمیت شناخته شده است، اما این نوع ازدواج مشروط به رعایت دقیق شرایطی هم‌چون توافق طرفین، تعیین مدت ازدواج، پرداخت مهریه و سایر موارد قانونی است.

شرایط ازدواج موقت

برای تشکیل یک ازدواج موقت، هم‌چون ازدواج دائم، شرایط خاصی لازم است. اما علاوه‌بر این شرایط مشترک، چند شرط دیگر نیز وجود دارد که الزامی است که در ادامه به تشریح آن‌ها خواهیم پرداخت:

• ازدواج موقت زمانی محقق می‌شود که هر دو طرف با خواندن صیغه، به‌صورت شفاهی توافق کنند. برخلاف ازدواج دائم، نوشتن صیغه و حضور شاهد الزامی نیست و طرفین می‌توانند خودشان صیغه را بخوانند. در این صیغه باید مدت زمان مشخصی برای ازدواج و مهریه تعیین شود تا عقد موقت صحیح باشد.
• برای انعقاد هر دو نوع ازدواج، دائم و موقت، مثل سایر قراردادها، عقل، بلوغ و اختیار طرفین ضروری است. به‌عبارت دیگر، هر دو طرف باید آگاهانه و بدون اجبار به این پیوند رضایت دهند.
• یکی از شرایط اصلی برای انعقاد عقد نکاح، عدم ازدواج زن با فرد دیگری است. در واقع، زنی که می‌خواهد ازدواج کند، نباید قبلاً با فرد دیگری به‌طور قانونی ازدواج کرده باشد و هنوز از آن ازدواج خارج نشده باشد.
• مطابق قانون، دختری که به سن قانونی رسیده و عاقل باشد اما هنوز ازدواج نکرده و باکره باشد، برای هر نوع ازدواجی، چه دائم چه موقت، نیاز به اجازه پدر یا جد پدری خود دارد. اما اگر این دختر قبلاً ازدواج کرده باشد، حتی اگر در حال حاضر مجرد باشد، برای ازدواج مجدد به اجازه پدر یا جد پدری نیاز نخواهد داشت.
• زن برای ازدواج جدید، در صورتی‌که قبلاً با مردی ازدواج دائم یا موقت داشته، باید دوره انتظار شرعی (عده) را به‌طور کامل طی کرده باشد.

مهریه زن در ازدواج موقت

در ازدواج موقت، تعیین مهریه یکی از شروط اصلی عقد است. با توجه به مدت محدود این نوع ازدواج، مهریه باید به طور مشخص تعیین شود. به این معنا که از همان لحظه وقوع عقد، مرد مکلف به پرداخت مهریه به زن می‌شود و حتی در صورت بروز مشکلات مالی مثل ورشکستگی، این بدهی همچنان پابرجاست. تنها در صورتی که زن به طور داوطلبانه از حق مهریه خود بگذرد، مرد از این تعهد آزاد می‌شود.

نفقه زن در ازدواج موقت

در ازدواج موقت، برخلاف ازدواج دائم، زن به‌طور معمول حق نفقه ندارد. اما اگر زن و مرد در زمان عقد، شرط پرداخت نفقه را درج کنند یا عقد بر اساس آن منعقد شود، زن می‌تواند حق نفقه خود را مطالبه کند. در صورت امتناع مرد از پرداخت نفقه، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه، او را مجبور به پرداخت کند.

اگرچه این عمل جرم محسوب نمی‌شود. عدم وجود الزام به پرداخت نفقه در ازدواج موقت نیز، به این دلیل است که مدت ازدواج و مهریه به‌گونه‌ای تعیین می‌شود که زن بتواند نیازهای خود را تامین کند و به نفقه نیاز پیدا نکند. چرا که این امر به استقلال مالی زن و جلوگیری از وابستگی او به مرد کمک می‌کند.

انحلال ازدواج موقت

در ازدواج موقت، برخلاف ازدواج دائم، مفهوم طلاق وجود ندارد. بر اساس ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی، ازدواج موقت با پایان یافتن مدت تعیین شده به‌طور خودکار منحل می‌شود. حتی اگر زوج مدت باقی‌مانده را ببخشد نیز، نیازی به طی مراحل طلاق نیست. به‌عبارت ساده‌تر، ازدواج موقت مثل قراردادی است که با اتمام مدت آن، به پایان می‌رسد و هیچ‌گونه تشریفات قانونی دیگری برای انحلال آن لازم نیست.

مطابق ماده 1120 قانون مدنی، ازدواج به سه طریق فسخ، طلاق یا انقضای مدت (در ازدواج موقت) پایان می‌یابد. در مورد فسخ ازدواج، چه دائم باشد و چه موقت، شرایط یکسانی وجود دارد و عیوب مندرج در مواد 1122 تا 1126 قانون مدنی، برای هر دو نوع ازدواج قابل اعمال است. در واقع، دلایل قانونی برای فسخ ازدواج، بدون توجه به دائم یا موقت بودن آن، یکسان هستند.

عوامل مختلفی می‌توانند به انحلال نکاح در ازدواج موقت منجر شوند که در ادامه بیان شده‌اند:

• فسخ نکاح، در ازدواج موقت به‌معنای پایان زودهنگام این نوع ازدواج است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که یکی از زوجین، به‌دلیل وجود شرایط خاصی که در قوانین مشخص شده است، درخواست فسخ نکاح کند. این شرایط معمولاً شامل وجود عیوب یا نقص‌هایی در یکی از زوجین است که مانع از ادامه زندگی مشترک می‌شود.
• در ازدواج موقت، مرد اختیار دارد تا مدت باقی‌مانده از عقد را به زن ببخشد که به آن بذل مدت می‌گویند. این‌کار اختیاری است، اما اگر ادامه این ازدواج برای زن مشکل‌آفرین باشد (عسر و حرج)، او می‌تواند از دادگاه درخواست کند تا مرد را به بذل مدت ملزم کند تا از ادامه این وضعیت رهایی یابد.
• برخلاف ازدواج دائم، ازدواج موقت دارای مدت زمانی مشخص است. این ویژگی منحصر به‌فرد به این معنا است که با فرا رسیدن تاریخ پایان مدت، این نوع ازدواج بدون نیاز به طلاق، به‌طور خودکار منحل می‌شود. به‌همین دلیل، ازدواج موقت را می‌توان نوعی ازدواج محدود در زمان دانست.

فسخ صیغه قبل از موعد

در ازدواج موقت، مرد به‌طور معمول حق فسخ یک‌جانبه دارد و می‌تواند بدون هیچ دلیل خاصی، صیغه را قبل از انقضای مدت تعیین‌شده فسخ کند. این در حالی است که زن چنین حقی ندارد. با این‌حال، برخی فقها معتقدند مرد می‌تواند به زن وکالت دهد تا در صورت لزوم، صیغه را فسخ کند یا مدت باقی‌مانده را ببخشد.

همچنین، در صورت وجود عیوبی نظیر جنون، بیماری‌های جنسی یا عدم توانایی در برقراری رابطه جنسی در یکی از زوجین، طرف مقابل می‌تواند صیغه را فسخ کند، البته به‌شرطی‌که از این عیوب پیش از ازدواج آگاه نبوده باشد.

عده زن در ازدواج موقت

در ازدواج موقت، مدت زمانی که زنی پس از پایان یافتن عقد موقت باید برای ازدواج مجدد صبر کند (عده) با ازدواج دائم متفاوت است. طبق ماده 1152 قانون مدنی، اگر زنی که ازدواج موقت کرده باردار نباشد و عادت ماهانه ببیند، باید دو دوره عادت ماهانه عده نگه دارد. اما اگر عادت ماهانه نداشته باشد، مدت عده او ۴۵ روز است.

همچنین، در صورتی‌که زن باردار باشد، عده او تا زمان زایمان ادامه می‌یابد و نیازی به سپری کردن مدت زمان مشخصی نیست.

طبق قانون، زنان یائسه و زنانی که هنوز رابطه زناشویی نداشته‌اند، ملزم به رعایت عده نیستند و می‌توانند بلافاصله پس از طلاق یا فسخ نکاح، ازدواج مجدد کنند.

در صورت فوت همسر، زن موظف است چهار ماه و ده روز عده نگه دارد. این مدت در صورت بارداری زن تا زمان وضع حمل تمدید می‌شود. حتی اگر فاصله بین وضع حمل و مرگ همسر کمتر از چهار ماه و ده روز باشد، زن باید عده کامل را رعایت کند.

وضعیت فرزند حاصل از ازدواج موقت

ثبت عقد ازدواج موقت به‌ویژه در صورت بارداری زن از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف اصلی از این ثبت، اثبات نسب فرزند و تضمین حقوق قانونی اوست. با ثبت عقد، زن می‌تواند به‌عنوان مادر قانونی فرزند شناخته شود و فرزند نیز به‌عنوان فرزند مشروع، حق دریافت شناسنامه و بهره‌مندی از حقوق قانونی از جمله ارث را خواهد داشت.

در صورت عدم حضور مرد، قانون به زن اجازه می‌دهد تا به‌عنوان نماینده قانونی فرزند، اقدام به ثبت شناسنامه نماید. البته این امر منوط به اثبات مشروعیت فرزند است.

ارث بردن در ازدواج موقت

در ازدواج موقت، مسئله ارث پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. از یک سو، امکان ارث‌بردن زن از مرد و بالعکس مورد بررسی قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، ارث‌بردن فرزندان حاصل از این ازدواج نیز مطرح می‌شود.

• بر اساس قوانین مدنی، تنها زوجینی که ازدواج دائم داشته باشند، حق ارث بردن از یکدیگر را دارند. این بدان معنا است که در ازدواج موقت، زن و مرد از یکدیگر ارث نمی‌برند. قانونگذار نیز به صراحت بیان کرده است که ارث تنها در ازدواج دائم و بین زوجینی که مانعی برای ارث بردن از یکدیگر نداشته باشند، برقرار می‌شود. بنابراین، در صورت فوت یکی از زوجین در ازدواج موقت، همسر متوفی سهمی از ارث نخواهد داشت.
• ارث بردن فرزندان حاصل از ازدواج موقت به‌شرط ثبت قانونی عقد امکان‌پذیر است. اگر ازدواج موقت به‌صورت رسمی به ثبت رسیده باشد، فرزندان این ازدواج از نظر قانونی هم‌چون فرزندان حاصل از ازدواج دائم محسوب می‌شوند و از پدر خود ارث می‌برند.

همچنین، پدر موظف به پرداخت نفقه و هزینه‌های نگهداری آن‌ها است. اما در صورت عدم ثبت قانونی ازدواج موقت، اثبات نسب فرزند و در نتیجه حق ارث او بسیار دشوار و گاه غیرممکن می‌شود. بنابراین، ثبت قانونی ازدواج موقت، شرط اصلی برای تضمین حقوق فرزندان حاصل از این نوع ازدواج است.

موارد الزامی بودن ثبت ازدواج موقت

ثبت ازدواج موقت به‌صورت قانونی در موارد زیر الزامی است:

• در صورت بارداری زن در طی ازدواج موقت، ثبت رسمی این ازدواج الزامی است. این اقدام قانونی به‌منظور حمایت از حقوق مادر و فرزند و همچنین، مشخص شدن نسب فرزند صورت می‌گیرد.
• اگر زن و مرد از قبل توافق کرده باشند که ازدواج موقت خود را به ثبت برسانند، این‌کار باید انجام شود. این توافق می‌تواند به‌صورت شفاهی با حضور شاهد یا به‌صورت کتبی با ارائه مدارک معتبر اثبات شود.

ضمانت اجرای عدم ثبت نکاح دائم

بر اساس قانون حمایت از خانواده، در صورتی‌که مرد از ثبت ازدواج موقت خودداری کند، در شرایطی که قانون ثبت آن را الزامی دانسته است، علاوه‌بر الزام به ثبت، ممکن است به پرداخت جریمه نقدی و یا حبس تعزیری نیز محکوم شود.

• بر اساس قانون، فرد متخلف ملزم به پرداخت جریمه نقدی درجه پنج خواهد شد. این مجازات معمولاً در مواردی اعمال می‌شود که شخص به دلایل مختلف از ثبت قانونی ازدواج موقت خودداری کرده و به این ترتیب تکلیف قانونی خود را نادیده گرفته است.
• ممکن است فرد متخلف به حبس تعزیری درجه هفت محکوم شود. این مجازات، به‌عنوان یک تنبیه جدی برای افرادی‌که از انجام وظایف قانونی خود سر باز می‌زنند، در نظر گرفته می‌شود.

جمع بندی

ازدواج موقت یا صیغه، نوعی عقد نکاح در مذهب شیعه است که برای مدت مشخص و با مهریه معلوم منعقد می‌شود. این نوع ازدواج، با وجود اینکه در برخی جوامع با ابهامات و بحث‌های اخلاقی همراه است، از نظر فقهی شرایط و احکام مشخصی دارد.

رضایت طرفین، تعیین مدت و مهریه و رعایت برخی شروط دیگر از جمله مواردی است که در صحت این عقد نقش دارند. در واقع، ازدواج موقت، با هدف تامین نیازهای طبیعی انسان و همچنین، ایجاد روابط موقت، در چارچوب شرع تعریف شده است. با این‌حال، اهمیت رعایت جوانب شرعی و اخلاقی در این نوع ازدواج، به‌منظور جلوگیری از سوءاستفاده و حفظ حرمت خانواده و جامعه، بسیار حائز اهمیت است.

سؤالات متداول