عقد جعاله و انواع آن

جعاله قراردادی است که بر اساس آن کسی به دیگری بابت کاری که انجام داده است دستمزد و اجرت پرداخت می‌کند. جعاله حاصل ترکیب درخواست جاعل (کسی که درخواست انجام کار را می‌کند)، قبول عامل (کسی که کار را انجام می‌دهد) و مبلغ جُعل (دستمزد) است. عامل همیشه فرد مشخصی نمی‌باشد. اینکه عامل چه فرد یا افرادی است باعث ایجاد انواع جعاله شامل جعاله عام و خاص می‌گردد.

در این مقاله از دادنیک به بررسی انواع جعاله یعنی جعاله عام و جعاله خاص می‌پردازیم.

قرارداد جعاله چیست؟

یکی از انواع عقود و قراردادهایی که در قانون مدنی، درج و شرایط و آثار مربوط به آن، پیش‌بینی‌شده است، عقد جعاله است که به معنای قراردادی است که برای انجام کاری توسط دیگری، جایزه یا جُعل تعیین گردد.

برای مثال وقتی کسی اعلام کند اگر کسی دستبند طلای گمشده‌ای با مشخصات معلومی را بیابد و به وی تحویل دهد، ۱ میلیون تومان مژدگانی دریافت خواهد کرد جعاله منعقد شده است. کسی که درخواست پیدا کردن دستبند و پس‌دادن آن را نموده است، جاعل نام دارد. مبلغ یک‌میلیون‌تومانی که به‌عنوان مژدگانی مشخص شده است، جُعل گفت می‌شود و کسی که کار درخواست شده را انجام دهد عامل است.

ارکان عقد جعاله چیست؟

بنابراین، عقد جعاله شامل ۴ رکن است:

1. جاعل یا کسی که درخواست انجام کاری را مطرح نموده است.
2. عامل یا کسی که کار مورد درخواست انجام  دهد.
3. جعل یا دستمزد قابل دریافت برای انجام کار مورد نظر.
4. موضوع جعاله یا امر مورد درخواست جاعل.

انواع عقد جعاله

اینکه عامل چه فرد یا افرادی خواهد بود باعث به‌وجودآمدن انواع جعاله می‌گردد. به‌طورکلی دو نوع جعاله وجود دارد:

جعاله عام

جعاله عام برای ما بسیار آشنا است. اکثر ما آن را در آگهی‌ها دیده‌ایم. کسی با انتشار آگهی درخواست انجام کاری را به عموم مردم اطلاع می‌دهد. در این صورت برای درخواست‌کننده کار یا همان جاعل هدف اصلی انجام‌شدن کار خواهد بود و هر کسی که بتواند آن را انجام و به جاعل تحویل دهد، اجرت را دریافت می‌کند. در واقع زمانی که عامل شخص خاص و مشخصی نباشد؛ جعاله عام منعقد شده است.

برای مثال وقتی کسی کیف پول خود را گم‌کرده‌اید با انتشار آگهی در سطح محله اعلام می‌کنید هرکس کیف پول مورد نظر پیدا کرد و تحویل داد، مژدگانی دریافت می‌کند.

لازم به ذکر است  که اگر جاعل قبل از اینکه عامل کار را به او تحویل دهد از درخواست خود انصراف دهد، جعاله از بین خواهد رفت.

جعاله خاص

بر خلاف جعاله عام که عامل فرد معینی نخواهد بود، در جعاله خاص، جاعل از فرد خاصی درخواست انجام کار را خواهد کرد. به جعاله‌ای که در آن عامل فرد معینی است، جعاله خاص گفته می‌شود.

برای مثال وقتی کسی که فرد خاصی را طرف قرار دهد و اعلام کند اگر اتومبیل گم شده را پیدا کند به وی پاداش می‌دهد، تنها فرد مدنظر او عامل مشخص شده است و درصورتی‌که او کار درخواستی جاعل را به اتمام برساند، اجرت دریافت می‌کند. عامل تنها زمانی می‌تواند  اجرت را دریافت کند که درخواست جعاله را انجام و به جاعل تحویل دهد.

شرایط عقد جعاله

از جمله از جمله قصد، رضا، اهلیت طرفین و مشروع بودن جهت قرارداد که در تمامی قراردادهای باید رعایت شود. از موارد شرایط عقد جعاله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بر اساس ماده ۵۶۳ قانون مدنی، لازم نیست که اجرت یا پاداش تعیین شده برای قرارداد جعاله، دقیقاً از قبل، مشخص و معین گردد. اگر در قرارداد جعاله، جاعل، بگوید اگر کسی، مال گمشده وی را بیابد، مقدار یا سهم مشخصی از مال را، به وی می‌دهد، قرارداد جعاله، صحیح و معتبر است. علاوه بر این، تعیین عامل و تعیین کیفیت کاری که عامل انجام خواهد داد زیر، شرط صحت قرارداد جعاله، نیست.
• عقد جعاله، یک عقد جایز است که هر یک از طرفین، می‌توانند آن را حتی بدون رضایت دیگری، فسخ کنند. تا زمانی که موضوع قرارداد جعاله، به طور کامل انجام نشود، هر یک از طرفین عقد جعاله، می‌توانند آن را فسخ کند؛ اما اگر در حین انجام کار، جاعل، قرارداد جعاله را فسخ کند، باید نسبت به عمل انجام شده، اجرت عامل را بپردازد.
• بر اساس ماده ۵۷۰ قانون مدنی، انعقاد قرارداد جعاله، در خصوص عملی که نامشروع یا غیرعقلایی، باطل است؛ لذا درصورتی‌که شخصی، دیگری را مأمور نماید که در صورت انجام‌دادن عمل نامشروع، به وی اجرت معینی پرداخت کند، چنین قراردادی از اساس، باطل خواهد بود.

جمع‌بندی

جعاله مطابق با ماده ۵۶۱ از قانون مدنی یعنی التزام یک طرف قرارداد به پرداخت اجرت معلوم، در ازای انجام‌شدن عملی که در قرارداد ذکر شده است، اعم از آن که مخاطب عقد شخص یا اشخاص معینی یا اشخاص غیرمعینی باشند. باتوجه‌به اینکه عقد جعاله خطاب به عموم مردم باشد یا به یک عامل مشخص پیشنهاد شود، دو نوع جعاله عام و خاص ایجاد می‌شود.

سؤالات متداول