جرایم رایانه ای

فضای سایبری یا مجازی، محیطی است که با استفاده از تکنولوژی‌های ارتباطی و رایانه‌ای، امکان دسترسی به اطلاعات و خدمات الکترونیکی را برای کاربران فراهم می‌کند. این فضا، علاوه بر مزایای زیادی که برای توسعه علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارد، موجب بروز چالش‌ها و مشکلات جدیدی نیز شده است.

یکی از این چالش‌ها، پدید آمدن جرایم رایانه‌ای در فضای سایبری است که با توجه به پیچیدگی، تنوع و گستردگی آن، نیاز به شناسایی، پیشگیری و مقابله با آن وجود دارد.

در این مطلب، قصد داریم که به بررسی انواع جرایم رایانه‌ای در فضای سایبری و مسئولیت کیفری آن‌ها بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای بپردازیم.

جرایم رایانه‌ای و انواع آن

جرایم رایانه‌ای، عبارتند از اعمال مجرمانه‌ای که با استفاده از رایانه و شبکه‌های رایانه‌ای، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، به حقوق و منافع قانونی دولت، شخص یا سازمان حمله می‌کنند. جرایم رایانه‌ای، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• جرایم سنتی هم‌چون کلاهبرداری، سرقت، جعل و جاسوسی که با استفاده از رایانه و فضای سایبری به شکل نوین انجام می‌شوند.
• جرایم نوظهور هم‌چون جرایم علیه صحت و تمامیت داده‌ها، نفوذ غیر مجاز به سامانه‌ها و شبکه‌ها، تخریب گسترده داده‌ها و سامانه‌ها که با ورود رایانه به جامعه پدید آمده‌اند.

جرایم رایانه‌ای در فضای سایبری، علاوه بر خسارات مالی و معنوی که به قربانیان آن وارد می‌کنند، موجب نقض حقوق بشر نیز می‌شوند. بنابراین، لازم است که قوانین و مقررات مناسب برای جلوگیری و مجازات جرایم رایانه‌ای در فضای سایبری تدوین و اجرا شود.

در این راستا، در کشور ما نیز قانون جرایم رایانه‌ای با در نظر گرفتن تعاریف، دستورالعمل‌ها و مجازات‌های لازم برای پاسخگویی به چنین جرایمی در فضای سایبری تصویب شده است.

جرایم سایبری، بر اساس موضوع، هدف، روش و ابزار انجام آن‌ها، به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که به شرح زیر هستند:

• جاسوسی رایانه‌ای در فضای مجازی
• جعل رایانه‌ای در فضای مجازی
• سرقت رایانه‌ای در فضای مجازی
• تخریب رایانه‌ای در فضای مجازی

جاسوسی رایانه‌ای در فضای مجازی

جاسوسی رایانه‌ای، عبارت است از دسترسی غیر مجاز و مخفیانه به داده‌ها، سامانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای با هدف کسب اطلاعات محرمانه، حساس یا استراتژیک از دولت، سازمان یا شخص که می‌تواند به صورت داخلی یا خارجی باشد.

• در جاسوسی رایانه‌ای داخلی، فرد یا گروهی که به سامانه یا شبکه دسترسی دارند، بدون اجازه صاحب یا مسئول آن، اطلاعات را کپی یا حذف می‌کنند و یا آن را تغییر خواهند داد.
• در جاسوسی رایانه‌ای خارجی، فرد یا گروهی که به سامانه یا شبکه دسترسی ندارند، با استفاده از روش‌های نفوذ و هک، به آن وارد شده و اطلاعات را به سرقت می‌برند یا تخریب می‌کنند.

طبق ماده 3 قانون جرایم رایانه‌ای، جاسوسی رایانه‌ای در فضای مجازی موجب نقض حق حریم خصوصی و حق دسترسی به اطلاعات می‌شود و خطرات بزرگ امنیت ملی و منافع ملت را به همراه دارد. برخی از فعالیت‌های مجرمانه در این خصوص عبارتند از:

• دسترسی یا شنود داده‌ها که مجازات قانونی آن از یک تا 3 سال و یا جزای نقدی است. البته در برخی از موارد ممکن است هر دو مجازات برای مجرم در نظر گرفته شود.
• در دسترس قرار دادن داده‌ها برای اشخاص که مجازات قانونی حبس از 5 تا 15 سال را به همراه دارد.
• طبق ماده 4 قانون جرایم رایانه‌ای نقض تدابیر امنیتی سیستم‌های مخابراتی یا رایانه‌ای که مجازات‌های قانونی از جمله حبس از 6 ماه تا 2 سال، جزای نقدی از 10 تا 40 میلیون و یا هر دو مورد را برای فرد مجرم به همراه خواهد داشت.
• کوتاهی ماموران دولتی در حفظ داده‌ها در فضای مجازی که می‌تواند مجازات حبس از 91 روز تا 2 سال و یا جزای نقدی از 5 تا 40 میلیون ریال را در بر داشته باشد. البته در برخی از موارد ممکن است هر دو مجازات برای فرد خاطی اعمال شود.

جعل رایانه‌ای در فضای مجازی

جعل رایانه‌ای، عبارت است از تغییر دادن داده‌ها، سامانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای با هدف تحقق منافع غیر قانونی که ممکن است به صورت تغییر در منشأ و محتوای داده‌ها و همچنین تغییر در قابلیت دسترسی به داده‌ها باشد.

جعل رایانه‌ای در فضای مجازی، موجب نقض حق دسترسی به خدمات الکترونیکی می‌شود و خسارات مالی و معنوی فراوانی را به قربانیان آن وارد می‌کند.

در خصوص جعل رایانه‌ای در فضای مجازی مواد قانونی مختلفی وجود دارند که به شرح زیر هستند:

• ماده 6: طبق این قانون اعمالی هم‌چون تغییر دادن اطلاعات قابل استناد یا وارد کردن اطلاعات متقلبانه می‌تواند یک تا 5 سال حبس یا مبلغ 20 تا 100 میلیون ریال را به عنوان جریمه به همراه داشته باشد.
• ماده 7: طبق این قانون استفاده از اطلاعات و کارت‌ها به صورت غیر قانونی مجازات یک تا 5 سال حبس یا جزای نقدی 20 تا 100 میلیون ریال را برای مجرم به همراه دارد.
• ماده 8: طبق این قانون تخریب یا مختل کردن داده‌های مخابراتی یا رایانه‌ای حکم‌هایی هم‌چون 6 ماه تا 2 سال حبس و یا جزای نقدی 10 تا 40 میلیون ریال را داشته باشد.
• ماده 9: طبق این قانون از کار انداختن یا ایجاد اختلال غیر مجاز در سیستم مخابراتی می‌تواند حکم حبس 6 ماه تا 2 سال یا جزای نقدی 10 تا 40 میلیون ریال را برای فرد خاطی در بر داشته باشد.
• ماده 10: طبق این قانون دسترسی به داده‌ها یا سیستم‌های مخابراتی به صورت غیر مجاز و انجام هر کاری با آن، حبس از 91 روز تا یک سال و یا جزای نقدی 5 تا 20 میلیون ریال را خواهد داشت.
• ماده 11: در صورتی که جرم فردی شامل مواد قانونی 8، 9 و 10 باشد؛ مجازات حبس از 3 تا 10 سال برای وی انتظار می‌رود.

سرقت رایانه‌ای در فضای مجازی

سرقت رایانه‌ای، عبارت است از اخذ غیر مجاز داده‌ها، سامانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای با هدف بهره برداری غیر قانونی از آن‌ها که ممکن است به صورت سرقت داده‌ها، سرقت برنامه‌ها، سرقت سخت‌افزار و سرقت هویت باشد. سرقت رایانه‌ای در فضای مجازی، موجب نقض حق مالکیت داده‌ها، برنامه‌ها و سخت‌افزار می‌شود و خطرات امنیتی، اعتباری و قضایی را برای قربانیان آن به وجود می‌آورد.

طبق ماده 12 قانون مربوط به جرایم رایانه‌ای، برای این مورد اگر:

• داده‌ها در اختیار صاحبش باشد، برای مجرم از یک تا 20 میلیون ریال جزای نقدی در نظر گرفته می‌شود.
• داده‌ها در اختیار صاحبش نباشد، برای مجرم از 91 روز تا یک سال حبس و یا جزای نقدی از 5 تا 20 میلیون ریال در نظر گرفته می‌شود.

جرایم رایانه‌ای در فضای مجازی

این جرایم شامل تخریب رایانه‌ای می‌شوند که عبارت است از آسیب رساندن به داده‌ها، سامانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای با هدف تضعیف یا از کار انداختن آن‌ها و ممکن است به صورت حملات تروجان، حملات کرم (worm) و … باشد.

جرایم رایانه‌ای در فضای مجازی موجب نقض حق دسترسی به داده‌ها، سامانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای و حق استفاده از خدمات الکترونیک مطمئن و پایدار می‌شود و عواقب جبران ناپذیر و خطیری برای قربانیان آن دارد.

طبق ماده 13 جرایم رایانه‌ای، حکمی که برای این مورد در نظر گرفته می‌شود، حبس از یک تا 5 سال یا جزای نقدی از 20 تا 100 میلیون ریال خواهد بود. در برخی از موارد نیز ممکن است هر دو حکم برای مجرم در نظر گرفته شود.

کلام آخر

جرایم رایانه‌ای در فضای سایبری، پدیده‌ای نوین و خطرناک است که با توسعه تکنولوژی‌های رایانه‌ای و ارتباطی به وجود آمده است. این جرایم، با استفاده از رایانه و شبکه‌های رایانه‌ای، به حقوق و منافع قانونی دولت، شخص یا سازمان حمله می‌کنند و خسارات جبران ناپذیری را به آن‌ها وارد می‌کنند.

از این رو در کشور ما نیز قوانینی در خصوص جرایم رایانه‌ای تصویب شده است تا بتوان با چنین مواردی برخورد و از تکرار آن نیز جلوگیری کرد.

سوالات متداول