دیوان عدالت اداری چیست؟

شاید این سؤالات برای شما هم مطرح شده باشند که دیوان عدالت اداری چیست، چه ساختاری دارد و وظایف آن چیست؟

در این مقاله از مؤسسه حقوقی دادنیک قصد داریم که شما را با ابعاد مختلف سازمان و کار دیوان عدالت اداری آشنا کنیم. در صورتی که به وکیل دیوان عدالت اداری نیاز دارید می‌توانید با مشاوران حقوقی دادنیک در ارتباط باشید.

معنای دیوان عدالت اداری چیست؟

در پاسخ به دیوان عدالت اداری چیست، می‌توان گفت تشکیلات دیوان عدالت اداری زیر نظر قوه قضائیه است که طبق اصل 1173 قانون اساسی مسئول رسیدگی به شکایات، دادخواهی‌ها و اعتراضات مردم نسبت به مأموران، واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها را بر عهده دارد.

قانون دیوان عدالت اداری

قانون دیوان عدالت اداری که برای اولین بار در سال 1360 تصویب شد، بارها اصلاح شده است. آخرین اصلاحیه در جلسه‌ علنی مجلس شورای اسلامی 05/11/1401 با 66 ماده مجزا تصویب شد، به نحوی که موافق با مصلحت نظام تشخیص داده شد.

مراحل طرح دعوا در دیوان عدالت اداری

همانطور که گفتیم دیوان عدالت اداری هنگامی وظیفه بررسی شکایت‌ها و دعاوی مختلف را بر عهده دارد که طرف شکایت سازمان‌های دولتی و خصوصی، وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شهرداری‌ها، سازمان تأمین اجتماعی، تشکیلات و نهادهای انقلابی یا مؤسسات وابسته به آنها باشند.

1- ثبت و تقدیم دادخواست

اولین مرحله ای که برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری وجود دارد، ثبت و ارائه دادخواست به دیوان عدالت اداری است. شاکی می‌تواند با توجه به چند نمونه دادخواست دیوان عدالت اداری دادخواست خود را تنظیم کند. در این حالت دادخواست باید یک نسخه بیشتر از تعداد طرفین شکایت آماده شود.

اوراق دادخواست به همراه اوراق تکمیل و تصحیح دادخواست به طرقی از جمله پست سفارشی یا پست الکترونیکی به دیوان عدالت اداری ارسال می‌شوند. البته می‌توان آنها را با کمک سامانه ساجد در پایگاه الکترونیکی دبیرخانه دیوان یا دفاتر دیوان عدالت اداری در شهرستان‌ها نیز به ثبت رساند.

دادخواست باید حاوی مدارکی باشد که مشخصات شاکی، مشخصات طرفین شکایت، اطلاعات وکیل دیوان عدالت اداری، موضوع شکایت، شرح شکایت، مدارک و دلایل مستند، مدارک اثبات کننده سمت و امضا و اثر انگشت شاکی یا وکیل او را داشته باشند.

2- ارجاع

دومین مرحله برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری ارجاع دادن دادخواست به شعبه رسیدگی کننده است. رئیس دیوان یا معاون او دادخواست‌ها را ثبت کرده و سپس به شعبه ارجاع می‌دهند.

3- فرآیند رسیدگی

در سومین مرحله طرح دعوا در دیوان، فرآیند رسیدگی دادخواست توسط قاضی انجام می‌شود. قاضی در این مرحله طرف شکایت را در جریان چنین دادخواستی قرار می‌دهد. سپس فرآیند رسیدگی را به طور کامل انجام می‌دهد.

4- صدور رأی

اکنون نوبت به آن رسیده که کار صدور رأی دیوان عدالت اداری انجام شود. در واقع، در این مرحله تحقیقات تکمیل و رسیدگی پایان می‌یابد. یک هفته بعد از اینکه ختم رسیدگی اعلام شد، نسبت به انشای رأی اقدام می‌شود. رأی صادر شده چند قسمت دارد.

این بخش‌ها عبارتند از:

• تاریخ، شماره دادنامه، شماره پرونده
• مرجع رسیدگی و نام و نام خانوادگی رئیس یا دادرس شعبه
• مشخصات شاکی و وکیل، قائم مقام و یا نماینده قانونی او با قید اقامت
• مشخصات طرف شکایت و وکیل یا نماینده قانونی او با قید محل اقامت
• موضوع شکایت و خواسته
• گردش کار
• رأی با ذکر دلایل، مستندات، جهات، اصول و مواد قانونی
• امضای رئیس یا دادرس علی ‌البدل و مهر شعبه

5- شکایت نسبت به رأی یا تجدید نظر خواهی

با توجه به این که تمام رأی‌های صادر شده امکان تجدید نظر دارند، شاکی یا طرف شکایت می‌تواند دادخواست تجدید نظر خود را به دیوان ارسال کرده تا شعب تجدید نظر رأی را مجدد بررسی کنند. اگر حکم خارج از موضوع شکایت، بیش از مقدار خواسته شده یا متضاد با مفاد حکم باشد، مهلت اعاده دادرسی در دیوان عدالت اداری 20 روز خواهد بود.

بعد از اعتراض به رأی دادگاه بدوی، سه حالت پیش می‌آید:

• دادگاه تجدید نظر با تأکید به مفاد قانون و اصول حقوقی بودن رأی دادگاه بدوی، آن را تأیید کند.
• دادگاه تجدید نظر با تصحیح اشتباهات نگارشی، عددی، اسم طرفین شکایت و مواردی از این دست، رأی دادگاه بدوی را تأیید کند.
• دادگاه تجدید نظر رأی دادگاه بدوی را صحیح ندانسته و رأی جدیدی صادر کند.

6- اجرای حکم

بعد از اینکه رأی درباره دادخواست تجدیدنظرخواهی در دیوان عدالت اداری صادر شد، واحد اجرای احکام دیوان عدالت اداری باید رأی را اجرا کنند. مدت زمان اجرای احکام در دیوان عدالت اداری 1 ماه از ابلاغ رأی توسط دیوان عدالت اداری خواهد بود.

اگر فرد یا مرجعی که شکایت برایش صادر شده است، از اجرا حکم سر باز زند، واحد اجرای احکام باید این مسئله را به دیوان عدالت اداری اطلاع بدهد. در این حالت شعب پرونده را خارج از نوبت بررسی کرده و دستورات لازم برای اجرای رأی را به واحد اجرای احکام صادر می‌کند.

دیوان عدالت اداری چه وظایفی را بر عهده دارد؟

تا این قسمت به این موضوع پرداختیم که دیوان عدالت اداری چیست و نحوه شکایت در دیوان عدالت اداری را توضیح دادیم. اکنون به وظایفی که دیوان عدالت اداری بر عهده دارد، اشاره می‌کنیم.

1- رسیدگی به اعتراضات درباره تصمیمات و اقدامات دولت و ماموران دولتی

یکی از مهم ترین وظایفی که دیوان عدالت اداری بر عهده دارد، رسیدگی کردن به اعتراضاتی است که درباره تصمیمات و اقدامات دولت و مأموران دولتی مطرح شده اند.

طبق ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری مهم ترین وظیفه دیوان عدالت اداری «رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی (شهروندان) و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی (مانند شرکت‌های خصوصی) به تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی همچون وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، سازمان تأمین اجتماعی، تشکیلات و نهادهای انقلابی و مؤسسات وابسته به آنها» جزء وظایف دیوان عدالت داری محسوب می‌شود.

علاوه بر این، اعتراض به تصمیمات و اقدامات مأموران یا کارمندان این واحدها در امور مربوط به وظایف آنها هم در دیوان عدالت اداری قابل بررسی هستند.

2- رسیدگی به اعتراضات درباره آرای مراجع شبه قضایی

مراجع شبه قضایی مانند هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری، کمیسیون‌های مالیاتی و هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما زیر مجموعه قوه مجریه هستند. دیوان عدالت اداری به اعتراضات اشخاص حقیقی درباره آرای مراجع شبه قضایی رسیدگی می‌کند.

3- رسیدگی به شکایات استخدامی علیه دولت

یکی از وظایفی که دیوان عدالت اداری بر عهده دارد، رسیدگی به شکایات استخدامی علیه دولت است. کار رسیدگی به شکایات قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر مستخدمان واحدها و مؤسسات مذکور درباره ضایع شدن حقوق استخدامی آنها بر عهده دیوان عدالت اداری است.

4- رسیدگی به اعتراضات درباره مقررات دولتی

دیوان عدالت اداری کار رسیدگی به اعتراضات اشخاص حقیقی و حقوقی را درباره مقرراتی که دولت تصویب کرده، بر عهده دارد.
ماده 12 قانون دیوان عدالت اداری اعلام می‌دارد

رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین‌ نامه‌ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات عمومی غیر دولتی در مواردی که مقررات مذکور به علت مغایرت با شرع یا قانون و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز یا سوء استفاده از اختیارات یا تخلف در اجرای قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظایفی که موجب تضییع حقوق اشخاص می‌شود، بر عهده دیوان عدالت اداری است.

شیوه رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری چگونه است؟

حدود اختیارات دیوان عدالت اداری به اندازه ای است که می‌تواند کار رسیدگی به اعتراضات و شکایات درباره تصمیمات و مقررات سازمان‌های دولتی و خصوصی را بر عهده بگیرد و پیگیر اجرا آرای صادر شده باشد. اما مراحل رسیدگی به پرونده در دیوان عدالت اداری به صورت زیر است:

• دادخواست ثبت شده توسط رئیس یا معاون دیوان به شعبه ارسال می‌شود.
• شعبه رسیدگی، دادخواست را به قاضی تقدیم می‌کند.
• قاضی طرف شکایت را در جریان شکایت قرار می‌دهد و رسیدگی را شروع می‌کند.

نحوه اجرای احکام پس از صدور رای در دیوان عدالت اداری چگونه است؟

رأی آماده شده در مدت یک هفته نگاشته شده و به واحد اجرای احکام سپرده می‌شود. سپس طرفین شکایت و شاکی در جریان رأی قرار می‌گیرند. آنها یک ماه وقت دارند تا رأی را اجرا کنند. اما اگر از اجرای رأی خودداری کنند، واحد اجرای احکام به دیوان اطلاع می‌دهد تا بر اساس رأی مجدد، واحد اجرای احکام برای اجرای آن حکم اقدام کند.

ساختار دیوان عدالت اداری

شعب دیوان عدالت اداری به عنوان اولین رکن ساختار دیوان عدالت اداری به حساب می‌آیند. پس از آن، دفاتر اداری یا دفاتر استانی دیوان عدالت اداری قرار دارند که در تمام نقاط کشور مستقر می‌شوند تا مردم با سهولت از خدمات دیوان عدالت اداری استفاده کنند
رده سوم هیئت عمومی دیوان عدالت اداری قرار دارد که حداقل دو سوم قضات دیوان در آن حضور داشته و رئیس دیوان و معاون قضایی آن را مدیریت می‌کنند. باید به این نکته توجه داشته باشید که هیئت‌های تخصصی دیوان عدالت اداری، کار رسیدگی ابتدایی مواردی را بر عهده دارند که در صلاحیت هیئت عمومی است.

موارد شکایت به دیوان عدالت اداری

• اعتراض به تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی یا مأمورین آنها
• شکایت به تصمیمات قطعی هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و کمیسیون‌ها
• شکایت به قضات، مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و مستخدمان واحدهای دولتی، اعم از مسئولین کشوری و لشکری از نظر ضایع کردن حقوق استخدامی
• اعتراض به آیین نامه‌ها، نظام‌ها و مقررات دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عمومی غیر دولتی

چه پرونده هایی به دیوان عدالت اداری ارجاع داده می‌شود؟

پرونده‌هایی به دیوان عدالت اداری ارجاع می‌شوند که طرح کننده شکایت خود ذینفع باشد و همانطور که پیش از این هم اشاره کردیم، طرف شکایت هم باید یک سازمان دولتی یا خصوصی، شهرداری‌ها، هیئت‌های رسیدگی به تخلفات یا کارمندان این سازمان‌ها باشد.

سایت پیگیری پرونده در دیوان عدالت اداری

برای اینکه مراحل مختلف شکایت در دیوان عدالت مورد پیگیری افراد شاکی باشد، باید از سامانه ساجد به آدرس sajed.divan-edalat.ir استفاده کرد.

پیگیری پرونده دیوان عدالت اداری با وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک

در این مطلب از بلاگ مؤسسه حقوقی دادنیک شما را با وظایف دیوان عدالت اداری، ساختار آن و نوع پرونده‌هایی که در دیوان عدالت اداری رسیدگی می‌شوند، آشنا کردیم. برای کسب اطلاعات کامل تر می‌توانید از مشاوره وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک بهره مند شوید یا کار پرونده خود را به وکیل دیوان عدالت اداری دادنیک بسپارید.

سوالات متداول