اعدام و همه چیز درباره آن

اعدام یکی از قدیمی‌ترین انواع مجازات محسوب می‌شود که در تاریخ بشر به کار رفته است و به معنای سلب حیات یک فرد به دستور قانون می‌باشد که برای جرایم سنگین و خطرناک در نظر گرفته شده است. اعدام در قانون مجازات اسلامی که در ایران حاکم می‌باشد، برای جرایمی هم‌چون قتل، تجاوز، زنا، لواط، محاربه و افساد فی‌الارض پیش‌بینی شده است. همچنین اعدام در ایران به روش‌های مختلفی هم‌چون آویختن و سنگسار صورت می‌گیرد.

اعدام یک فرآیند پیچیده و حساس است که نیاز به رعایت قوانین و آیین‌نامه‌های خاص دارد. همچنین اعدام تاثیرات روانی، اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای بر روی محکوم، خانواده‌اش، فرد اجرا کننده حکم و جامعه دارد. در این مطلب، قصد داریم به بررسی جنبه‌های مختلف اعدام پرداخته و به سوالاتی که در این خصوص مطرح می‌شود، پاسخ دهیم.

مراحل اجرای حکم اعدام چگونه است؟

بر اساس آیین‌نامه نحوه اجرای احکامی هم‌چون اعدام با تصویب رئیس قوه قضاییه به‌روز شده است و مراحل زیر را باید برای اجرای حکم اعدام طی کرد:

• صدور حکم: قاضی صادر کننده حکم باید پرونده را به دادستان عمومی منطقه‌ای تحویل دهد. دادستان پس از بررسی پرونده باید آن را به دادگستری منطقه‌ای بفرستد و دادگستری نیز باید پرونده را به قضات تخصصی حقوق خانواده چنانچه حکم قصاص باشد یا به قضات تخصصی جزای عمومی چنانچه حکم سلب حیات باشد، تحویل دهد.
• تایید حکم: قاضی تخصصی باید حکم را بررسی و در صورت عدم وجود ایراد، آن را تایید کند. در صورت وجود ایراد، باید پرونده را به دادگستری تحویل دهد تا آن را به قاضی صادر کننده حکم یا قاضی دیگری که دادگستری معین می‌کند، ارجاع دهد.
• ارسال حکم به زندان: پس از تایید حکم، قاضی تخصصی باید یک نسخه از حکم را به زندان محل نگهداری محکوم و یک نسخه را به دادستان عمومی منطقه‌ای که حکم صادر شده است، ارسال کند.
• انتقال محکوم به قرنطینه: رئیس زندان باید محکوم را ۲۴ یا ۴۸ ساعت قبل از اجرای حکم به قرنطینه منتقل کند. در این مدت، محکوم می‌تواند با خانواده‌اش دیدار و وصیت‌نامه خود را تنظیم کند.
• حضور در صحنه اجرای حکم: در زمان تعیین شده برای اجرای حکم، محکوم را به محل اجرای حکم که معمولا در داخل زندان است، منتقل می‌کنند. در این صحنه، قاضی اجرای احکام یا نماینده او، قاضی صادر کننده حکم یا نماینده او، رئیس زندان یا نماینده او، نماینده نیروی انتظامی، پزشک قانونی، وکیل محکوم و در موارد قصاص، اولیای دم حضور دارند.
• آخرین فرصت برای بخشش: در صورتی که حکم قصاص باشد، قبل از اجرای حکم، قاضی اجرای احکام باید سعی کند تا با مذاکره با اولیای دم، آن‌ها را به بخشش محکوم تشویق کند. در صورت بخشش، حکم لغو شده و جایگزین آن دیه پرداخت می‌شود.
• روش اجرای حکم: بسته به نوع جرم و شرایط پرونده، روش‌های مختلفی برای اجرای حکم در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال:
• آویختن: در این روش، طناب را به گلوگاه محکوم می‌بندند و با فشار دادن دستگیره‌ای، سطح زیر پای محکوم را باز می‌کنند تا وزن بدن محکوم فشاری را به گلوگاهش وارد کند. این فشار باعث قطع جریان خون به مغز و ایجاد بیهوشی و سپس مرگ می‌شود. این روش برای جرایم قتل، تجاوز، زنا، لواط، محاربه و افساد فی‌الارض استفاده می‌شود.
• سنگسار: در این روش، محکوم را تا نیم تن در خاک فرو می‌برند و با پرتاب سنگ‌های کوچک به سر و صورت او، حکم را اجرا می‌کنند. این روش برای جرایم زنا استفاده می‌شود. البته باید گفت که این روش در حال حاضر در ایران اجرایی نمی‌شود.

زمان اجرای حکم

زمان اجرای حکم اعدام بستگی به نوع جرم و شرایط پرونده دارد. به طور کلی، قانون مجازات اسلامی درباره زمان اجرای حکم تعیینات زیر را دارد:

• حکم قصاص: حکم قصاص باید در هر زمان که اولیای دم خواستار باشند، اجرا شود. همچنین حکم قصاص نباید در روز عید فطر و عید قربان، در روز عید غدیر خم و در روز عید نوروز اجرا شود.
• حکم سلب حیات: حکم سلب حیات باید پس از صدور و تأیید حکم و پس از پاسخ به استیناف و شکایت، در اسرع وقت اجرا شود. همچنین حکم سلب حیات نباید در روزهایی که برای اجرای حکم قصاص ممنوع است، اجرا شود.

۲۴ ساعت آخر قبل از اعدام

محکوم قبل از اجرای حکم، ۲۴ یا ۴۸ ساعت را در قرنطینه می‌گذراند. در این مدت، محکوم می‌تواند با خانواده‌اش دیدار و وصیت‌نامه خود را تنظیم کند. همچنین محکوم می‌تواند غذای دلخواه خود را درخواست کند.

در صورتی که محکوم مسلمان باشد، می‌تواند با یک نماینده دینی صحبت کند و نمازش را نیز بخواند و در صورتی که محکوم غیر مسلمان باشد، می‌تواند با یک نماینده دین خود صحبت کند و آیین خود را انجام دهد.

نقش پزشک قانونی

پزشک قانونی یک نقش مهم در فرآیند اجرای حکم اعدام دارد. وظایف پزشک قانونی عبارتند از:

• بررسی وضعیت جسمانی و روانی محکوم: پزشک قانونی باید قبل از اجرای حکم، وضعیت جسمانی و روانی محکوم را بررسی کند و در صورت وجود هرگونه عارضه یا بیماری جسمانی یا روانی که باعث عدم تحمل حکم شود، آن را به قاضی اجرای احکام گزارش دهد. به عنوان مثال، در صورت بارداری زن محکوم به سلب حیات، حکم با تأخیر مواجه می‌شود تا وی زایمانش را انجام دهد.
• حضور در صحنه اجرای حکم: پزشک قانونی باید در صحنه اجرای حکم حضور داشته باشد و در صورت لزوم، کمک‌های اولیه را به محکوم ارائه دهد. به عنوان مثال، برخی از اعدامی‌ها قبل از اجرای حکم تقاضای داروهای آرامبخش می‌کنند که در این حالت پزشک قانونی موظف است که وضعیت محکوم را بررسی کند و مطمئن شود که وی دارویی مصرف نکرده باشد.
• تأیید فوت: پزشک قانونی باید پس از اجرای حکم، فوت محکوم را تأیید و گواهینامه فوت وی را نیز صادر کند. همچنین پزشک قانونی باید علت فوت را هم به صورت دقیق و شفاف ذکر کند.
• برگزاری تشریح جسد: پزشک قانونی باید در صورت لزوم یا درخواست قاضی اجرای احکام یا خانواده محکوم، تشریح جسد محکوم را برگزار و گزارش آن را تهیه کند. همچنین پزشک قانونی باید در گزارش تشریح، علت فوت، نوع و مقدار آسیب‌های وارده به بدن محکوم، نوع و مقدار داروهای مصرف شده توسط محکوم و هرگونه نکته قانونی دیگر را ذکر کند.

چه کسی حکم را اجرا می‌کند؟

فردی که حکم اعدام را اجرا می‌کند، بستگی به نوع حکم دارد. به طور کلی، فرد اجرا کننده حکم عبارت است از:

• بر اساس حکم قصاص: در حکم قصاص، فرد اجرا کننده حکم، اولیای دم هستند. اولیای دم می‌توانند خودشان حکم را اجرا کنند یا به فرد دیگری وکالت دهند.
• بر اساس حکم سلب حیات: در حکم سلب حیات، فرد اجرا کننده حکم، یک نفر از نیروهای انتظامی است که توسط قاضی اجرای احکام یا نماینده او معین می‌شود. فرد اجرا کننده حکم باید دارای صلاحیت و تجربه لازم برای اجرای حکم باشد.

حضور وکیل در اجرای حکم اعدام

وکیل محکوم به سلب حیات یا قصاص، حق دارد تا در صحنه اجرای حکم حضور داشته باشد و با محکوم صحبت کند. وکیل پایه یک دادگستری می‌تواند در صورت لزوم، به قضات صادر کننده و تأیید کننده حکم، دادستان، پزشک قانونی و نفرات دیگر مرتبط با پرونده، تقاضای بخشودگی یا تأخیر در اجرای حکم را بدهد. همچنین وکیل محکوم می‌تواند در صورت لزوم، تقاضای بخشودگی یا دادخواست دیه را نیز بدهد.

چگونه اعدامی جان می‌بازد؟

روش اجرای حکم اعدام، تاثیر مستقیم بر روی نحوه مرگ محکوم دارد. به طور کلی، مرگ برخی از محکومین به سلب حیات یا قصاص با سکته قبل از اجرای حکم اتفاق می‌افتد. اما در 70 درصد موارد پس از حلق آویز کردن محکومین، مرگ آنی و سریع را خواهند داشت و در 30 درصد دیگر مرگ محکوم به دلیل انسداد راه‌های هوایی و عروق آن‌ها ممکن است 2 یا 3 دقیقه نیز طول بکشد.

البته طبق آیین‌نامه اجرای احکام باید پیکر محکوم تا 45 دقیقه بر روی چوبه دار باقی بماند و بعد از آن می‌توان پیکر بی جان وی را به سردخانه منتقل کرد.

تاثیر اعدام بر مجریان حکم

فرآیند اجرای حکم اعدام، تاثیرات روانی و اجتماعی منفی بر روی فرد اجرا کننده حکم و سایر نفرات حاضر در صحنه دارد. برخی از این تاثیرات عبارتند از:

• افسردگی: ممکن است آن‌ها دچار افسردگی و کاهش انگیزه شوند.
• اضطراب: ممکن است آن‌ها دچار اضطراب، ترس، استرس، نگرانی و عصبانیت شوند.
• پس زدگی تروماتیک: ممکن است آن‌ها دچار پس زدگی تروماتیک شده و خاطرات ناخوشایند، کابوس‌ها، تحولات شخصیت و رفتار را تجربه کنند.
• افزایش خشونت: ممکن است دچار افزایش خشونت و حتی رفتارهای خلاف قانون شوند.

کلام آخر

اعدام همواره در بسیاری از کشورها و فرهنگ‌ها مورد بحث و اختلاف قرار گرفته است، چرا که دارای جنبه‌های قانونی، فلسفی، اخلاقی، روانی، اجتماعی و فرهنگی می‌باشد و باید با دقت و توجه خاصی مورد بررسی قرار گیرند. همچنین اعدام در بسیاری از موارد تاثیرات منفی بر روی افراد جامعه خواهد گذاشت.

لذا باید با تحقیقات علمی و آماری، با توجه به شرایط هر کشور و فرهنگ، با تأکید بر حفظ حقوق بشر و حق حیات و همچنین تلاش برای پیدا کردن راه‌حل‌های جایگزین و بهبود دادن سامانه قضایی و عدالت، به بحث و تبادل نظر درباره آن پرداخته شود تا در نهایت بتوان از بروز جرایمی که به اعدام ختم می‌شوند نیز جلوگیری کرد.

سوالات متداول