خلع ید چیست

 دعوای خلع ید در صورتی مطرح می‌شود که شخصی به طور غیرقانونی در مال غیرمنقول دیگری تصرف کرده و صاحب مال بخواهد آن را از دست متصرف خارج کند.

در صورتی که خانه یا ملک یک فرد توسط دیگری تصرف شود، مالک می‌تواند با ارائه سند رسمی ملک، درخواست خود را مطرح کرده و او را به صورت قانونی از ملکش بیرون کند.

خلع ید یک دعوای حقوقی است و امکان شکایت کیفری در آن وجود ندارد. در ادامه با مفهوم این دعوا، گرفتن وکیل و شرایط آن بیشتر آشنا می‌شویم.

معنی و مفهوم خلع ید در امور حقوقی

خلع ید به مفهوم جلوگیری از ادامه تصرف غیرقانونی در اموال غیرمنقول است. در مواد 308 به بعد قانونی مدنی، از عنوان غصب استفاده شده و واژه خلع ید به صورت صریح به کار نرفته است.

ید به معنای دست و خلع به معنای عزل است. پس در لغت، خلع ید به معنای کوتاه کردن دست یا اختیارات یک فرد از اموالی مانند خانه، زمین، ملک و غیره است.

به زبان ساده، چنانچه ملکی اعم از اراضی و ابنیه به هر دلیلی توسط شخصی دیگر تصرف شده و مالک راضی به ادامه تصرفات نباشد، می‌تواند با تقدیم دادخواست خلع ید، درخواست اخراج متصرف از ملک خویش را نماید. مالک می‌تواند این کار را با کمک یک وکیل ملکی نیز انجام دهد.

شروط لازم برای طرح دعوای خلع ید

در خلع ید، ابتدا فردی که به عنوان صاحب ملک شناخته می‌شود دعوا را مطرح می‌کند. سپس لازم است برای ادعای خودش، مدارک و اسناد لازم را جهت تأیید به دادگاه ارائه کند. بعد از بررسی اسناد، دادگاه حکم خلع ید را برای فردی که ملک را تصرف کرده صادر می‌کند. طرف مقابل نیز موظف است طبق این حکم، ملک را تخلیه کند.

برای طرح دعوای خلع ید، مالک باید شروطی را برای آن در نظر داشته باشد:

• غیرمنقول بودن مال، خانه یا ملک
• ارائه سند رسمی مالکیت مبنی بر مالک بودن خواهان
• متصرف بودن شخص خوانده دعوا
• غصبی و غیرقانونی بودن تصرف انجام شده

این سه شرط حتماً باید وجود داشته باشند تا در دادگاه بتوان به دادخواست مطرح شده رسیدگی کرد.

تفاوت آن با دعوای تخلیه ید چیست؟

دعوای خلع ید در مورد املاکی مطرح می‌شود که مورد تصرف غیرقانونی شخصی دیگر قرار گرفته باشد. به موجب این دادخواست می‌توان فرد غاصب را از ملک اخراج کرد.

اما اگر بین مالک و شخص متصرف، قراردادی وجود داشته باشد، روال کار متفاوت خواهد بود. اگر در آن قرارداد، زمان تخلیه ملک معین شده باشد اما متصرف ملک را تخلیه نکند، می‌توان علیه او دعوای تخلیه ید مطرح کرد.

همچنین ممکن است شخصی به دیگری اجازه استفاده از ملک خود را داده و بعد بخواهد اجازه خود را پس بگیرد. در این شرایط نیز می‌تواند دعوای تخلیه ید را مطرح کند.

دعوای خلع ید فقط در مورد اموال غیرمنقول قابل طرح است. اما دعوای تخلیه ید در مورد اموال منقول نیز امکان مطرح شدن دارد.

تفاوت آن با تصرف عدوانی چیست؟

در دعوای تصرف عدوانی، اثبات مالکیت از سوی خواهان لازم نیست و فقط باید ثابت کند که سابقه تصرف او نسبت به متصرف فعلی مقدم است و زودتر از او انجام شده است. تفاوت‌های دعوای خلع ید و تصرف عدوانی شامل موارد زیر هستند:

• در دعوای تصرف عدوانی، امکان رسیدگی خارج از نوبت وجود دارد. در حالی که در خلع ید، تشریفات دادرسی باید رعایت شوند.
• خلع ید تنها به صورت حقوقی مطرح می‌شود اما دعوای تصرف عدوانی به هر دو شکل حقوقی و کیفری قابلیت طرح و بررسی دارد.
• در خلع ید تنها مالک، وکیل یا نماینده حقوقی وی می‌تواند طرح دعوی کند. اما در تصرف عدوانی خواهان نیازی نیست که مالک باشد. مستأجر، مباشر، خادم، رعیت و کارگر نیز می‌توانند طرح دعوی کنند.
• هزینه دادرسی در خلع ید با توجه به اموال غیرمنقول مالی محاسبه می‌شود. اما هزینه دادرسی در دعوای تصرف عدوانی، متناسب با دعاوی غیرمالی محاسبه خواهد شد.

در خصوص هزینه‌های دادرسی و کسب اطلاعات بیشتر در این مورد، بهتر است درباره هزینه وکیل ملکی نیز بدانید.

انواع خلع ید

خلع ید انواع مختلفی دارد که قبل از طرح دعوا لازم است آن‌ها را بشناسیم.

امانی

در این حالت، مالک و طرح مقابل، قراردادی را برای مدت مشخصی منعقد کرده‌ و پس از پایان آن باید ملک را به صاحبش برگرداند. قراردادهای امانی جنبه حقوقی دارند و در صورت عدم تسلیم ملک می‌توان علیه طرف مقابل خلع ید امانی تنظیم کرد.

غاصبانه

در حالت غاصبانه، بین مالک و فردی که ملک را غصب کرده قراردادی وجود ندارد. در این حالت مالک برای طرح دعوا لازم است غیرقانونی بودن تصرف ملک توسط طرف مقابل را ثابت کند. همچنین باید سند رسمی ملک را برای اثبات مالکیت و طرح دعوا ارائه کند.

مشاعی

اگر مال مشاع توسط یک یا چند نفر از شرکا مورد غصب واقع شده باشد، سایر نفرات می‌توانند علیه آن‌ها دعوای خلع ید مشاعی مطرح کنند. دادگاه می‌تواند مطابق با این درخواست، مال مشاع را از افرادی که آن را غصب کرده‌اند پس بگیرد.

مراحل رسیدگی به دعوای خلع ید کدامند؟

طبق مواد قانونی، این دعوا جزء دعاوی غیرمنقول محسوب می‌شود و فقط دادگاه صلاحیت رسیدگی به آن را دارد. برای رسیدگی به این دعوا مراحل زیر طی می‌شوند:

• احراز مالکیت خواهان توسط سند رسمی
• تشخیص غیرقانونی و نامشروع بودن تصرف
• تحقیق محلی و اعزام کارشناس جهت بررسی سکونت خوانده در ملک مورد نظر
• اثبات مشروعیت سکونت در ملک توسط خوانده
• صدور حکم خلع ید در صورت عدم قبول مشروعیت سکونت خوانده در محل

مدارک لازم

برای طرح دعوا لازم است مدارک زیر را آماده کرده و به دادگاه ارائه کنید:

• تصویر سند مالکیت خانه یا زمین
• کارت ملی به منظور احراز هویت مالک
• حضور شاهدان و مطلعان برای شهادت درباره مالکیت ملک
• ارائه درخواست دریافت نظر کارشناس
• شماره پرونده استنادی طرح دعوا
• ارائه مدارک تحقیقات منطقه‌ای و محلی
• معاینه محلی توسط کارشناس و ارائه نظر کارشناس

جمع‌بندی

به طور معمول، دعاوی خلع ید تنها با ارائه اسناد رسمی در محاکم حقوقی پذیرفته می‌شوند. اما تحت شرایط خاص، امکان رسیدگی به این دعوا با قولنامه نیز وجود دارد.

با توجه به اینکه رسیدگی به چنین پرونده‌هایی، پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های خاصی دارند بهتر است از یک وکیل پایه یک دادگستری درخواست راهنمایی کنید. هزینه رسیدگی به این دعاوی نیز متفاوت است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص با کارشناسان ما در مؤسسه حقوقی دادنیک در ارتباط باشید.

سوالات متداول