وضعیت معاملات محجورین

به‌طورکلی وضعیت معاملات محجورین، بسته به اینکه در کدام دسته صغیر، سفیه و مجنون قرار بگیرند، تفاوت دارد. معاملات صغیر غیر ممیز و مجنون، باطل خواهد بود. اما معاملات حقوقی محجورین سفیه یا صغیر ممیز، غیرنافذ است. در این صورت ولی قهری یا قیم یا وصی ایشان، خواهند توانست معامله غیرنافذ را تنفیذ یا رد نمایند. باتوجه‌به زمان صدور حکم حجر، وضعیت معاملات محجورین قبل از صدور حکم حجر، صحیح و بعد از صدور حکم حجر، بسته به سفیه یا جنون، غیر نافذ یا باطل خواهد بود.

در این مقاله از دادنیک به بررسی وضعیت معاملات محجورین بر اساس قانون مدنی ایران می‌پردازیم. در صورت هرگونه سوالی پیرامون حجر با ما در ارتباط باشید.

محجور کیست؟

همهٔ اشخاص، به‌محض تولد، توانایی برخورداری از یک سری حقوق را خواهند داشت که در اصطلاح حقوقی، اهلیت تمتع نامیده می‌شود. اما در خصوص این مسئله که شخص بتواند حقوق قانونی خود را اعمال و اجرا نماید، شرایط قانونی خاصی می‌طلبد.

برخی از افراد به دلیل وضعیت سنی و یا بعضاً، به دلیل عدم وجود بلوغ ذهنی یا مشکلات روحی در آنها، توانایی اعمال برخی از حقوق خود را نخواهند داشت؛ در اصطلاح حقوقی اهلیت استیفا ندارند. قانون مدنی، اشخاصی که اهلیت لازم برای استیفای حقوق خود را ندارند؛ محجور می‌نامد. به‌منظور حمایت محجوران، معاملات آنها تابع شرایط خاصی است تا متضرر نگردند.

انواع حجر بر اساس قانون مدنی

حجر در لغت به معنای منع است. در واقع طبق قانون برخی اشخاص، برای استیفا و اعمال برخی از حقوق قانونی خود، با مانع مواجه‌اند. این موانع، می‌تواند به دلیل سن، سلامت ذهنی یا روحی اشخاص، ایجاد شود.

بر اساس قانون مدنی ۳ نوع محجور وجود دارد:

صغیر

اشخاص صغیر، کسانی‌اند که به دلیل نرسیدن سن قانونی بلوغ، امکان انجام‌دادن برخی از معاملات را نخواهند داشت. لازم به ذکر است که سن بلوغ بر اساس قانون ایران، در مورد پسران و دختران، تفاوت دارد. دختران، در سن نه سال تمام قمری و پسران، در سن پانزده سال تمام قمری، بالغ محسوب می‌شوند.

سفیه

اشخاصی که غیررشید یا سفیه نامیده می‌شوند، کسانی هستند به علت عدم توانایی تشخیص نفع مالی از ضرر مالی قادر به معامله نیستند. در واقع، اشخاص سفیه یا غیر رشید، عقل معاش ندارند به همین دلیل در امور مالی محدودیت‌هایی خواهند داشت.

لازم به ذکر است که ممکن است برخی از اشخاص، تا آخر عمرشان، رشید نشده و برخی هم با رسیدن به سن ۱۸ سال، رشید گردند.

مجنون

اشخاصی که از لحاظ روحی و روانی، سالم نیستند و قوه عقل کافی، ندارند مجنون نامیده می‌شوند در ادبیات عامیانه دیوانه نیز خطاب می‌شوند. معاملات مجانین، ممکن است باطل و غیرصحیح گردد.

لازم به ذکر است که گاهی جنون، ادواری یا دوره‌ای رخ می‌دهد؛ یعنی صرفاً در برخی زمان‌ها، شخص، دیوانه می‌گردد. گاهی نیز جنون، اطباقی است؛ یعنی در همه حالات، شخص، مجنون است.

معاملات محجورین چه معاملاتی‌اند؟

منظور از معاملات محجورین، معاملات یا قراردادهایی است که افراد محجور، با دیگران منعقد کرده‌اند. این معاملات، معمولاً دارای آثار مالی هستند به همین دلیل معوض نامیده می‌شوند. برای مثال انعقاد قرارداد خریدوفروش، اجاره و غیر.

گاهی منظور از معاملات محجورین، معاملات بلاعوض یا مجانی است که نیازی به پرداخت ما به ازا ندارند. این معاملات غیر معوض نامیده می‌شوند.

وضعیت معاملات محجورین در قانون ایران

مطابق ماده ۱۹۰ قانون مدنی ایران، یکی از مهم‌ترین شرایط صحت عقد، دارا بودن اهلیت برای انجام‌دادن معامله است. اهلیت به معنای آن است که فرد، بتوانند حقوق قانونی خود را اعمال کند؛ بنابراین در یک حکم کلی، محجورین امکان انعقاد قرارداد و معامله صحیح را نخواهند داشت. اما معاملات محجوران در همه حال، باطل نیست و بر اساس شرایط مختلف متفاوت است.

بنابراین، لذا وضعیت معاملات محجورین در قانون مدنی ایران این‌گونه است:

معاملات محجورانی که صغیر هستند:

 درصورتی‌که صغیر ممیز یا صغیر غیر ممیز باشد، حکم معاملات وی متفاوت است. کلیه معاملات معوض یا غیر معوض صغیر غیرممیز، یعنی صغیری که هنوز به سن تمییز و تفکیک خوب از بد نرسیده باشد باطل و فاقد اثر حقوقی است.

در عرف سن تمییز را سن ۷ سالگی می‌دانند؛ بنابراین، صغیر غیرممیز، برای اینکه بتواند معاملات مالی کند باید ولی وصی یا قیم، به‌جای وی معامله کند.

صغیر ممیز یعنی صغیری که به سن تمییز برسد و بتواند خوب را از بد تشخیص دهد، می‌تواند با اذن و اجازه ولی قهری خود، معاملات مالی معوض یا غیر معوض نماید. درصورتی‌که ولی قهری، معامله را قبول نکند، می‌تواند آن را رد و باطل کند. در اصطلاح حقوقی معاملات مالی صغیر ممیز، غیر نافذ است.

لازم به ذکر است که صغیر ممیز، می‌تواند اموالی را که به‌صورت رایگان به او داده می‌شود، مالک شود. برای مثال اگر طی عقد هبه، مالی به کودک ممیز، به‌عنوان هدیه، داده شد، می‌تواند آن را بدون مجوز ولی خود تملک کند؛ چرا که معامله، به نفع فرزند است و مضر نیست.

معاملات محجورانی که سفیه هستند:

در معاملات اشخاص سفیه اصل بر عدم نفوذ معاملات است. اما حجر سفیه، محدود به مسائل مالی است؛ بنابراین ازدواج سفیه، هرچند دارای آثار مالی (مثل مهریه) است، بدون اجازه ولی قهری صحیح است.

در مورد معاملات و قراردادهای مالی اشخاص سفیه اذن ولی قهری، قیم یا وصی، ضروری است. این افراد می‌توانند معامله انجام شده توسط سفیه را تنفیذ یا رد نمایند.

لازم به ذکر است که تملکات بلاعوض سفیه، بدون اجازه، نافذ و صحیح‌اند.

معاملات محجورانی که مجنون هستند:

مطابق ماده ۱۲۱۳ قانون مدنی ایران شخصی که دارای جنون اطباقی یا دائمی است، نمی‌تواند هیچ تصرفی در اموال و حقوق مالی خود کند و معاملات معوض یا غیر معوض مجنون دائمی، باطل است؛ بنابراین با تنفیذ ولی قهری نیز، صحیح نمی‌گردند.

اشخاصی که مبتلا جنون ادواری هستند، در زمان سلامت، می‌توانند معاملات خود را منعقد کنند و معاملات مجنون در حال بهبودی هم صحیح است.

وضعیت معاملات محجورین قبل از صدور حکم حجر

حکم حجر، حکمی است که توسط دادگاه خانواده، در خصوص تعیین وضعیت حجر افراد صادر می‌شود و طی آن، نوع حجر و تاریخ شروع آن، مشخص می‌شود. با صدور حکم حجر، امکان انجام برخی از معاملات، از محجور سلب یا منوط به رضایت قیم وی می‌شود.

تا زمانی که حجر فردی در دادگاه ثابت و حکم حجر صادر نشود، کلیه معاملات فرد صحیح تلقی می‌شود.

گاهی ممکن است که تاریخ شروع حجر، زودتر از زمان صدور حکم حجر تعیین شود که در این صورت، معاملات انجام شده از تاریخ شروع حجر باطل یا غیرنافذ می‌شود.

وضعیت معاملات محجورین بعد از صدور حکم حجر

وقتی حکم حجر برای فردی صادر می‌گردد، وضعیت صحت معاملات وی، بعد از صدور حکم حجر، تغییر می‌کند.

برای مثال اگر فردی، دچار جنون شده و حکم حجر وی صادر شود، کلیه معاملات وی از تاریخ شروع محجوریت فرد، باطل و بی‌اثر می‌شود؛ نه از تاریخی که دادگاه، حکم حجر را صادر نموده است. چون ممکن است حکم حجر فردی، در سال ۱۴۰۲ صادر شود؛ اما از سال‌ها پیش، دچار بیماری و جنون گردیده باشد.

جمع‌بندی

محجور شخصی است که به‌واسطه عللی نظیر سن، وضعیت روانی و غیره نتواند به‌درستی تصمیم‌گیری‌های مالی و غیرمالی خود را انجام دهد؛ بنابراین قانون‌گذار به‌منظور حمایت از این اشخاص حکم معاملات آنها را متفاوت در نظر گرفته است. به‌طوری‌که معاملات صغیر غیرممیز و مجنون باطل و معاملات سفیه و صغیر ممیز غیرنافذ شمرده می‌شود.

وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک آماده‌اند تا شما مخاطبان عزیز را پیرامون وضعیت معاملات محجورین پشتیبانی کنند.

سوالات متداول