رجوع از هبه

هبه به‌معنای بخشش رایگان مالی از سوی یک شخص به شخص دیگر است. این عمل در قانون مدنی ایران مورد توجه قرار گرفته و شرایط و ضوابط خاص خود را دارد. در واقع، این عمل حقوقی زمانی صورت می‌گیرد که فرد بخشنده به‌طور آگاهانه و با قصد کامل، مالی را به دیگری منتقل می‌کند.

گاهی اوقات، فردی‌که مالی را به دیگری بخشیده است، از تصمیم خود پشیمان شده و قصد پس گرفتن آن را دارد. به این عمل حقوقی، رجوع از هبه گفته می‌شود. بر اساس قوانین مدنی نیز، در بسیاری از موارد، فرد هبه‌کننده می‌تواند از هبه خود رجوع کند؛ اما این حق مطلق نیست و محدودیت‌هایی دارد.

به‌عنوان مثال، اگر مالی که بخشیده شده از بین رفته باشد یا به شخص دیگری منتقل شده باشد، امکان رجوع وجود ندارد.

در این راستا، موسسه حقوقی دادنیک نیز با بهره‌مندی از وکیل پایه یک دادگستری آماده است تا شما را در تمامی مراحل پرونده‌های حقوقی هم‌چون رجوع از هبه همراهی کند تا به حق قانونی خود دست پیدا کنید.

هبه چیست؟

هبه در اصطلاح حقوقی به عملی گفته می‌شود که طی آن فردی مال خود را بدون دریافت هیچ وجه یا عوضی به دیگری منتقل می‌کند. این عمل حقوقی بر اساس ماده 795 قانون مدنی تعریف شده و طرفین آن واهب (هدیه‌دهنده) و متهب (هدیه‌گیرنده) نامیده می‌شوند. همچنین، مالی که به‌عنوان هدیه منتقل می‌شود نیز عین موهوبه نام دارد.

در بسیاری از موارد، هبه با انگیزه‌های خیرخواهانه و بدون انتظار دریافت هیچ‌گونه پاداشی انجام می‌شود. به‌همین دلیل، هبه از جمله عقود غیر معوض در حقوق محسوب می‌شود و پس از انجام آن، فرد بخشنده معمولاً حق رجوع به مال بخشیده شده را ندارد.

آیا هبه قابل برگشت است؟

اگرچه هبه به‌عنوان یک عمل یک‌جانبه و بدون قید و شرط تلقی می‌شود، اما قانونگذار برای حفظ تعادل حقوقی، امکان رجوع از هبه را برای واهب پیش‌بینی کرده است. به این ترتیب، فردی‌که مالی را به دیگری بخشیده، می‌تواند در هر زمان از این عمل خود منصرف شود.

با این‌حال، چنین حقی مطلق نیست و در مواردی‌که قانونگذار مشخص کرده است، نظیر هبه به نزدیکان یا هبه معوض، امکان رجوع از هبه وجود ندارد.

در چه مواردی نمی‌توان از هبه رجوع کرد؟

امکان بازپس‌گیری مالی که هبه شده (بخشیده شده) است، با عنوان رجوع از هبه شناخته می‌شود. اما این عمل همیشه امکان‌پذیر نیست و شرایط خاصی دارد. واهب (کسی که مال را بخشیده است) پیش از اقدام به رجوع، باید به‌دقت شرایط و موانع قانونی آن را بررسی کند.

از جمله مهم‌ترین موانع رجوع از هبه می‌توان به عدم وجود عین موهوبه (مالی که بخشیده شده است) یا وجود برخی روابط خاص بین واهب و متهب (کسی که مال را دریافت کرده است) اشاره کرد.

• اگر چیزی که هدیه داده شده (موهوبه) گم شده یا خراب شده باشد، دیگر نمی‌توان آن را پس گرفت.
• اگر چیزی که هدیه داده شده (موهوبه) گم شده یا خراب شده باشد، دیگر نمی‌توان آن را پس گرفت.
• اگر چیزی را به کسی هدیه داده باشید و در عوض از او چیزی گرفته باشید (یعنی معامله‌ای انجام شده باشد)، دیگر نمی‌توانید هدیه را پس بگیرید.
• اگر چیزی که هدیه داده شده تغییر شکل داده یا خراب شده باشد و شکل اصلی خود را نداشته باشد، نمی‌توانید آن را پس بگیرید.

شرایط رجوع از هبه

اگر قصد دارید مالی را که قبلاً به دیگری بخشیده‌اید، پس بگیرید، باید شرایط قانونی رجوع از هبه را مد نظر قرار دهید. این امر به‌معنای آن است که مال بخشیده شده باید همچنان موجود بوده و هیچ مانعی قانونی برای بازپس‌گیری آن وجود نداشته باشد. برای درک بهتر شرایط و موانع رجوع از هبه، شرایط رجوع از هبه را در ادامه ارائه کرده‌ایم.

• مالی که هدیه داده شده، هنوز موجود است و به کسی جز هدیه‌گیرنده اصلی فروخته یا بخشیده نشده است.
• هدیه‌گیرنده باید فردی خارج از خانواده مستقیم (پدر، مادر، فرزندان) دهنده هدیه باشد.
• مال هدیه داده شده باید همان‌طور که بوده و بدون هیچ‌گونه تغییر یا آسیب، موجود باشد.
• این هدیه باید کاملاً بدون چشم داشت بوده و هیچ چشم‌داشتی در مقابل آن وجود نداشته باشد.

طرح دعوای رجوع از هبه

واهب می‌تواند در مواردی‌که شرایط قانونی رجوع از هبه فراهم باشد، با طرح دعوی در دادگاه، خواستار بازپس‌گیری مال موهوبه گردد. در صورت پذیرش دعوی توسط دادگاه، حکم به نفع واهب صادر شده و متهب مکلف به استرداد مال خواهد بود. با این‌حال، متهب می‌تواند با اعتراض به رأی صادره، درخواست رسیدگی مجدد نماید.

چنانچه حکم اولیه دادگاه مبنی بر پذیرش درخواست رجوع از هبه، توسط دادگاه تجدیدنظر نیز تأیید شود، فردی‌که هدیه را دریافت کرده (متهب) مکلف است تا هدیه اهدایی (موهوبه) را به شخص هدیه دهنده (واهب) عودت دهد. در صورت عدم انجام این امر، واهب می‌تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، نسبت به درخواست اجرای حکم و استرداد عین موهوبه اقدام نماید.

بدین ترتیب، قوه قضائیه با استفاده از ابزارهای قانونی خود، به احقاق حق واهب و بازگرداندن مال به وی کمک خواهد کرد.

مراحل طرح دعوای هبه به‌صورت زیر است:

• برای استفاده از خدمات قضایی الکترونیکی، ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده و حساب کاربری شخصی ایجاد کنید.
• واهب (کسی که هدیه داده است) باید اظهارنامه‌ای رسمی را برای متهب (کسی که هدیه گرفته است) ارسال کند.
• پس از ارسال اظهارنامه، واهب باید دادخواستی را مبنی بر تأیید رجوع از هبه به دادگاه حقوقی صالح تقدیم کند. این‌کار معمولاً از طریق دفاتر خدمات قضایی یا سامانه عدل ایران قابل انجام است.
• پس از ثبت دادخواست، دادگاه برای متهب ابلاغیه‌ای صادر می‌کند تا در جلسه دادرسی حاضر شود. واهب نیز باید در جلسات دادرسی شرکت کند و به سؤالات قاضی پاسخ دهد.
• در صورتی‌که دادگاه پس از بررسی دلایل و مدارک، هیچ مانعی برای رجوع از هبه نبیند، حکمی مبنی بر تأیید رجوع از هبه صادر می‌کند.

نمونه دادخواست رجوع از هبه

برای استرداد مالی که قبلاً هبه شده، مثل یک ملک، ابتدا باید دادخواست رجوع از هبه تنظیم شود. این فرآیند حقوقی، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و به‌همین دلیل، توصیه می‌شود از مشاوره وکلای متخصص در امور ملکی استفاده شود.

چرا که وکیل می‌تواند با توجه به شرایط خاص پرونده، دادخواستی دقیق و جامع تنظیم کند و از حقوق موکل خود به بهترین نحو دفاع نماید. در ادامه، نمونه‌ای از دادخواست رجوع از هبه ارائه شده است تا با روند تنظیم این نوع دادخواست‌ها آشنا شوید و بتوانید با آگاهی بیشتری نسبت به تنظیم دادخواست خود اقدام نمایید.

ریاست محترم دادگاه حقوقی ………. با سلام احتراماً این‌جانب ………. مالک یک دستگاه خودرو سواری، مدل ………. رنگ ………. به شماره شاسی ……….؛ و شماره موتور ……….؛ و شماره انتظامی ………. بوده‌ام که ضمن ازدواج با خانم ………. (همسر فعلی این‌جانب) خودرو مزبور را به ایشان هبه کرده‌ام. متأسفانه، در حال حاضر، به‌دلیل اختلافات خانوادگی ایشان زندگی مشترک را ترک کرده و با وجود ارسال اظهارنامه رجوع از هبه توسط بنده از بازگرداندن خودرو فوق‌الذکر خودداری می‌کند. با توجه به اینکه هبه عقدی جایز بوده و نظر به ابلاغ اظهارنامه رجوع از هبه، به خوانده محترم و خودداری او از بازگرداندن عین موهوبه، درخواست تأیید رجوع از هبه طبق قانون مدنی از محضر جنابعالی مورد استدعا است.

پس گرفتن ملک هبه شده

عمل هبه یا بخشیدن ملک، اگرچه به ظاهر اقدامی قطعی است، اما در برخی موارد خاص امکان بازگشت ملک به مالک اولیه وجود دارد. این حق قانونی که به‌عنوان «رجوع از هبه» شناخته می‌شود، با هدف حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، مشمول محدودیت‌های قانونی است. به‌همین دلیل، فردی‌که ملکی را بخشیده است، تنها در صورتی می‌تواند ملک را پس بگیرد که دلایل قانونی کافی برای اثبات وجود شرایط مندرج در قانون را داشته باشد.

• اگر ملک به نام شخص دیگری ثبت شده و آن شخص هنوز مالک آن باشد، امکان بازپس‌گیری وجود دارد.
• اگر ملک فروخته شده یا به ارث رسیده باشد، نمی‌توان آن را پس گرفت.
• اگر بخشش ملک به‌شرطی بوده و آن شرط برقرار است، نمی‌توان از بخشش پشیمان شد.
• اگر ملک به همسر، فرزند یا والدین بخشیده شده باشد، امکان بازپس‌گیری آن وجود ندارد.
• داشتن سند رسمی برای اثبات بخشش و پیگیری قانونی ضروری است.

جمع بندی

به‌طور کلی، هبه به‌عنوان یکی از عقود تملیکی، به‌معنای بخشش مال به دیگری است. قانون مدنی ایران، امکان رجوع از هبه را برای واهب پیش‌بینی کرده است، مشروط بر اینکه مال هبه شده همچنان موجود باشد و تغییرات اساسی در آن ایجاد نشده باشد.

در صورتی‌که واهب قصد رجوع از هبه را داشته باشد، باید با طرح دعوای حقوقی در دادگاه، خواسته خود را پیگیری کند. دادگاه نیز پس از بررسی ادعاهای طرفین و دلایل ارائه شده، حکم مقتضی را صادر خواهد کرد.

در نهایت، موسسه حقوقی دادنیک با سال‌ها تجربه در حوزه حقوقی، به‌ویژه در زمینه دعاوی خانوادگی و مالی، آماده است تا شما را در پیگیری حقوق قانونی‌تان یاری کند. وکیل مهریه متخصص در دادنیک با بهره‌گیری از دانش حقوقی به‌روز و شناخت عمیق از پیچیدگی‌های قوانین مربوط به مهریه و همچنین هبه، به شما کمک می‌کند تا در کمترین زمان ممکن و با کمترین هزینه به مطالبات خود دست یابید.

بنابراین، اگر در خصوص هبه و مهریه با چالش مواجه شده‌اید، تیم حقوقی دادنیک با بررسی دقیق پرونده‌تان، انجام کلیه مراحل قانونی، از جمله تنظیم دادخواست و پیگیری در دادگاه، شما را در دریافت حقوق تضمین‌شده‌تان همراهی خواهد کرد.

سؤالات متداول