برای صحت هر معامله‌ای یک سری شرایط اساسی باید مهیا باشد، این شرایط اساسی توسط قانون‌گذار در مادهٔ ۱۹۰ قانون مدنی پیش‌بینی‌شده است. از جمله قصد طرفین و رضای آنها، اهلیت طرفین، موضوع معین مورد معامله، مشروعیت جهت معامله. کلمهٔ صحت در مقابل عدم اعتبار قرار می‌گیرد، نه در مقابل بطلان؛ زیرا ضمانت اجرای عدم رعایت برخی از شروط صحت معامله لزوماً بطلان نیست، بلکه غیر نافذ شدن عقد است.
در این مقاله از دادنیک به بررسی شرایط صحت عقد بیع می‌پردازیم. درصورتی‌که در این زمینه به مشاوره حقوقی نیاز دارید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
شرایط صحت عقد بیع
بطور کلی برای صحت عقد بیع وجود 4 شرط لازم است. از جمله:
قصد در صحت عقد بیع
منظور از قصد انشا قرارداد، ایجاب و قبولی است که باید برای ایجاد یک قرارداد انجام شود. ایجاب از سوی بایع و قبول از سوی مشتری انجام می‌شود.
درصورتی‌که در معامله‌ای قصد انشا وجود نداشته باشد عقد باطل خواهد بود. برای مثال فرض کنید فرد دیوانه‌ای یا فردی مست عقدی منعقد می‌کند درحالی‌که اساساً قصد انعقاد ندارد، چنین معامله‌ای باطل است.
قصد انشای گاهی با الفاظ و گاهی هم به‌وسیلهٔ عمل، یعنی بدون استفادهٔ از لفظ بیان می‌شود. در ایجاب و قبول لفظی باید به طور واضح و روشن مقصود ما را از عقدی که می‌خواهیم منعقد شود مشخص باشد. ممکن است بیع به دادوستد یا عمل خاصی نیز ایجاد شود. برای مثال در خرید از سوپرمارکت معمولاً لفظی مبنی بر ایجاد قرارداد بیع ردوبدل نمیشود؛ بلکه خریدوفروش به‌واسطه عمل طرفین انجام می‌شود.
لازم به ذکر است علاوهٔ بر قصد انشای قرارداد، رضای طرفین معامله هم برای تکمیل عقد لازم خواهد بود؛ بنابراین اگر قصد وجود داشته باشد؛ ولی رضایت نباشد، معامله غیرنافذ است؛ بنابراین شخصی که به قرارداد اجبار شده باشد دارای رضایت نیست و چنین قراردادی تنها با قبول بدون اجبار فرد معتبر است.
هرچند عقد شفاهی نیز معتبر است؛ اما بهترین شیوه اعلام اراده درونی یعنی قصد و رضا به انجام معامله نوشتن و مکتوب کردن آن است؛ بنابراین توصیه می‌کنیم برای ریسک قراردادی خود با مشورت یک وکیل قرارداد بیع‌نامه خود را تنظیم کنید.
اهلیت در صحت عقد بیع
متعاملین باید برای معامله، دارای اهلیت باشند. یعنی توانایی و صلاحیت و داشتن و اجرای حق.
اهلیت تمتع یا توانایی داشتن حق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام خواهد شد؛ بنابراین همه افراد اهلیت تمتع دارند.
اهلیت استیفا یعنی توانایی انجام معامله و اجرای حق که سه شرط برای اهلیت استیفا توسط قانون پیش‌بینی‌شده است: عقل، بلوغ و رشد
بنابراین، کلیه معاملات اشخاص صغیر و مجنون به علت فقدان عقل و بلوغ باطل خواهد بود.
لازم به ذکر است که سن بلوغ دختر و پسر به ترتیب ۹ سال و ۱۵ سال قمری تعیین گردیده و همین سن نیز نشانه رشد است. مگر خلاف آن ثابت گردد. درحالی‌که رویه ادارات و غیره این است که بر اساس قانون رشد متعاملین مصوب ۱۳۱۳ کماکان سن رشد را ۱۸ سال تمام در نظر بگیرند.
مورد معامله در صحت عقد بیع
برای صحت عقد بیع مورد معامله یعنی ثمن و مبیع باید دارای ویژگی‌های از جمله موارد زیر باشند:
- مورد معامله باید دارای ارزش اقتصادی و قابل دادوستد باشد.
- مورد معامله باید عین باشد؛ یعنی ملموس و محسوس باشد.
- مورد معامله باید قابل‌انتقال باشد.
- مورد معامله باید معین باشد؛ یعنی بین چند چیز مردد نباشد.
- مورد معامله باید معلوم باشد؛ یعنی مقدار و جنس و وصف مبیع، مشخص شود.
مشروعیت جهت معامله در صحت عقد بیع
هر شخصی در انجام معامله هدفی را دنبال می‌کند که در اصطلاح حقوقی به آن جهت معامله می‌گویند. مانند خریدن ملک برای احداث بنا یا اجازه جهت تأسیس باشگاه ورزشی یا راه‌اندازی مرکزی برای تولید مشروبات الکلی.
معمولاً طرفین انگیزه و جهت انجام معامله را در قرارداد درج نمی‌کنند؛ اما اگر جهت معامله نوشته شد باید مشروع باشد. یعنی خلاف احکام شرع و مذهب رسمی نباشد. در غیر این صورت عقد باطل است.
تشریفات خاص خریدوفروش املاک
در خصوص خریدوفروش املاک، قانون‌گذار تشریفاتی را تعیین کرده است که هر چند شرط صحت عقد نیستند؛ اما لازم‌الاجرا هستند. در ماده ۲۲ قانون ثبت مقرر شده همین که ملکی در دفتر املاک ثبت شود دولت کسی را که ملک به نام او ثبت شده مالک می‌شناسد؛ بنابراین انتقال ملک ثبت شده را با سند عادی صحیح نیست و ادعای خریدار در هیچ دادگاهی مسموع نخواهد بود.
همچنین معامله به‌قصد فرار از دین هر چند شرایط صحت عقد را داشته باشد باطل است؛ بنابراین اگر فروشنده برای اینکه اموالش به دست طلبکاران نیفتد ملک خود را انتقال دهد این معامله صحیح نیست و اموال، از خریدار پس گرفته و به طلبکاران داده می‌شود.
جمع‌بندی
برای صحت عقد بیع لازم است؛ مانند سایر عقود شرایطی وجود داشته باشد. از جمله شرایط صحت و اعتبار عقد بیع قصد انشا، رضایت، اهلیت، مشروعیت جهت معامله و غیره است. ضمانت اجرای عدم رعایت هر یک از شرایط صحت عقد بیع باتوجه‌به قانون می‌تواند بطلان قرارداد یا عدم نفوذ آن باشد.
مؤسسه حقوقی دادنیک آماده است به شما مخاطبان عزیز به مسائل حقوقی مرتبط با شرایط صحت عقد بیع پاسخ دهد.
سؤالات متداول
آیا سکوت در مقابل پیشنهاد عقد بیع به معنی رضایت و قبول است؟
سکوت در قانون مدنی بههیچوجه به معنی رضایت نیست. هیچ عقدی با سکوت منعقد نمیشود.
آیا بیع اشخاص ناتوان جسمی یا فیزیکی باطل است؟
معاملات اشخاص ناتوان صحیح و دارای اثر است.
این مطلب توسط تیم تحریریه دادنیک گردآوری و منتشر شده است.
تیم تحریریه دادنیک روزانه و در جهت افزایش اطلاعات کاربران سایت، مطالب متعددی در زمینه‌های مختلف منتشر می‌نماید.
برای مشاوره با وکیل متخصص می‌توانید با کارشناسان دادنیک در ارتباط باشید.
