طبقات ارث

پس از فوت هر فرد اموال و دارایی‌های وی بعلاوه دیون و بدهی‌های او میان وراثش تقسیم و در اصطلاح حقوقی تقسیم ترکه انجام می‌شود. اگرچه وراث در قبول ارث مختار هستند اما قانون شرایط و ضوابطی را نیز برای تقسیم ارث میان وراث مشخص کرده است. قانون مدنی جمهوری اسلامی براساس قوانین شرع اسلام، اشخاصی که از متوفی ارث برده و سهم الارث هرکدام را تعیین کرده است. طبیعتا سهم این افراد یکسان نیست.

براساس این قانون، وراث به دو دسته وراث سببی و وراث نسبی تقسیم‌بندی می‌شوند. وراث سببی افرادی هستند که به واسطه‌ی یک عقد با شخص متوفی ارتباط دارند، مثل همسر وی؛‌ وراث نسبی اما افرادی هستند که رابطه‌ی خونی با متوفی دارند. مثل پدر و مادر، فرزندان، برادران و خواهران، عمو، عمه، خاله، دایی، اجداد و غیره.

برای اینکه بفهمیم هرکدام از این دو دسته وراث چطور و به چه میزان از اموال متوفی ارث می‌برند بایستی با طبقات ارث و نحوه تقسیم ارث براساس این طبقات آشنا شویم.

طبقات ارث چیست؟

همانطور که گفتیم ارثیه متوفی میان وابستگان نسبی و سببی وی تقسیم می‌شود. در نحوه ارث بردن افراد از شخص فوت شده، همسر متوفی همیشه در کنار سایر وراث سهم‌الارث خواهد داشت و هیچ‌گاه نمی‌توان مانع ارث بردن وی شد. پس از آن وابستگان نسبی یا خونی طبق طبقات یا اولویت‌بندی مشخصی از متوفی ارث خواهند برد. طبقات ارث مشخص کننده نحوه اولویت‌بندی ارث بردن از متوفی‌ست.

براساس قانون ارث ماده ۸۶۲، طبقات ارث سه قسم دارد. هر طبقه نیز شامل درجاتی بوده و اشخاصی که در درجه بالاتر از طبقه هستند بر دیگران اولویت دارند. در ادامه اشخاص هر طبقه، درجات و نحوه تقسیم ارث میان آن‌ها را شرخ خواهیم داد.

طبقه اول ارث

اولین طبقه از طبقات ارث مربوط به وراث نسبی شامل: پدر، مادر، فرزند یا فرزندان و در نهایت نوه و نبیره‌ی متوفی است. وجود هر یک از این اشخاص باعث می‌شود ارثی به طبقات دوم و سوم نرسد. مادر، پدر و فرزند در درجه اول این طبقه و فرزند فرزندان یا همان نوه در درجه دوم قرار دارد.

نکته‌ی اول درمورد این طبقه از ارث این است که میان فرزندانی که از ازدواج دائم هستند و فرزندانی که از ازدواج موقت حاصل شده‌اند هیچ تفاوتی نیست و به یک میزان و شکل از متوفی ارث می‌برند. اما فرزندان نامشروع شخص متوفی وارث او نبوده و بالعکس والدین از فرزند نامشروع و فوت کرده‌ی خود ارث نمی‌برند.

نکته دوم اینکه تنوع افراد این طبقه در نحوه تقسیم ارث تاثیرگذار است. چهار حالت برای تقسیم ارث در این طبقه مفروض شده است.

• حالت اول اینکه پدر و یا مادر متوفی وارث باشد و فرزندی در میان نباشد.
• حالت دوم اینکه فرزند وارث باشد و پدر و مادر متوفی در قید حیات نباشند.
• حالت سوم اینکه تنها نوه‌های متوفی حاضر و وارث او باشند.
• و آخرین حالت اینکه ارث میان پدر و یا مادر بعلاوه فرزند یا فرزندان متوفی تقسیم شود.

نکته آخر درمورد سهم الإرث طبقه اول از وراث اینکه دختر یا پسر بودن فرزندان در میزان سهم بردن از ارث موثر است.

طبقه دوم ارث

دومین طبقه از وراث که در اولویت بعدی از افراد و درجات طبقه اول قرار دارند شامل : پدربزرگ و مادربزرگ (اجداد)، خواهر، برادر و فرزندان خواهر و یا برادر است. درجات این طبقه نیز اول پدربزرگ و مادربزرگ، خواهر و برادر و در درجه‌ی دوم فرزندان خواهر و برادر است.

میزان ارثی که به هریک از افراد این طبقه می‌رسد نیز متفاوت و براساس قرابت آن‌ها با شخص متوفی است. اگر شخص متوفی فقط پدربزرگ یا مادربزرگ یا خواهر و یا برادر داشته باشد تمامی أموال او به این اشخاص تعلق می‌گیرد.

پدربزرگ و مادربزرگ از سمت پدر متوفی به نسبت دو به یک از أموال ارث می‌برند اما پدربزرگ و مادربزرگ از سمت مادر به نسبت مساوی. خواهران و برادران متوفی چه از سمت پدر باشند چه از سمت مادر و چه خونی، به یک اندازه از متوفی ارث خواهند برد.

طبقه سوم ارث

آخرین طبقه از طبقات وراث نیز مربوط می‌شود به عمه، عمو، دایی و خاله‌ها. این افراد در درجه‌ی اول از طبقه سوم ارث هستند. پس از این اشخاص فرزندان آن‌ها در درجه دوم از متوفی ارث می‌برند.

همانطور که می‌توان حدس زد اگر فقط یک عمه یا عمو یا خاله یا دایی وجود داشته باشد کلیه ارثیه متوفی به وی خواهد رسید اما حالت‌های مختلف دیگری در این طبقه از ارث متصور است که سهم ارث را دستخوش تغییر می‌کند. این حالات شامل:

• فقط عموها و عمه‌ها وارث باشند و همه از سمت پدری یا همه از سمت مادری باشند.
• فقط عموها و عمه‌ها وارث باشند و از طرفین والدین متوفی باشند.
• فقط دایی‌ها و خاله‌های متوفی وارث باشند.
• فقط عموها و دایی‌ها وارث متوفی باشند.
• وارثان شامل عمو و عمه و دایی و خاله‌ی پدر یا مادر باشند و فرزندی نداشته باشند.
• هریک از افراد این طبقه بعلاوه‌ی زوج یا زوجه‌ی متوفی وارث باشند.
• فرزندان عمو و عمه و خاله و دایی متوفی حاضر باشند.

محاسبه تقسیم ارث

قوانین محاسبه تقسیم ارث در درجه اول از کتاب دین اسلام یعنی قرآن برگرفته شده و شامل جزییات بسیاری‌ست. گاها پیچیدگی‌های حقوقی تقسیم ارث بسیار زیاد بوده و محاسبه آن کار ساده‌ای نخواهد بود؛ لذا بهتر است درصورت وجود وراث متعدد و عدم شفافیت در این باره با کمک یک وکیل انحصار وراثت نسبت به صدور یک گواهی در این باره اقدام شود.

ایرانیان خارج از کشور نیز با استفاده از خدمات یک وکیل انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور می‌توانند نسبت به این امر اقدام کنند.

سهم الارث طبقات وراث

نکته بعدی اینکه در قانون اسلامی پیش از تقسیم ارث بایستی با تحریر ترکه مخارج واجب شامل مخارج کفن و دفت و دیون و وصیت متوفی از ترکه کسر شده و سپس آنچه که باقی می‌ماند میان ورثه تقسیم شود.

در نهایت اینکه برای محاسبه تقسیم ارث نمی‌توان به محتوای این مقاله اکتفا کرد و بهتر است پیش از هرگونه داوری در این باره از وکلای انحصار وراثت مشاوره گرفت. کارشناسان حقوقی موسسه دادنیک از طریق شماره تماس‌های درج شده و از طریق واتساپ پاسخگوی سوالات شما و همراه شما در این‌گونه پرونده‌ها خواهند بود.

سوالات متداول