خیار تبعض صفقه و شرایط ایجاد آن

خیار تبعض صفقه زمانی ایجاد می‌شود که یک معامله به دو بخش صحیح و باطل تجزیه شود. در این حالت ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل است، به مشتری مسترد خواهد شد.

این مشتری، می‌تواند بخش صحیح معامله را هم فسخ کند و ثمن آن بخش را هم دریافت کند به این اختیار فسخ خیار تبعض صفقه گفته می‌شود. یکی از شروط اعمال خیار تبعض صفقه این است که معامله قابل‌تجزیه باشد، مشتری نسبت به بطلان بخشی از معامله آگاه نباشد و طرفین در زمان عقد، این خیار را اسقاط نکنند.

در این مقاله از دادنیک به بررسی خیار تبعض صفقه و شرایط ایجاد آن می‌پردازیم. درصورتی‌که سؤالی پیرامون این اختیار فسخ قانونی دارید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

خیار تبعض صفقه چیست؟

در اصطلاح حقوقی خیار به معنای اختیاری است که قانون‌گذار به خریدار و فروشنده می‌دهد تا معامله خود را تحت شرایط خاصی فسخ کنند. خیارات، انواع مختلفی دارند که یکی از آنها خیار تبعض صفقه است.

تبعض در لغت به معنی تجزیه و چندپاره شدن و صفقه به معنی معامله است. مطابق ماده ۴۴۱ قانون مدنی، خیار تبعض صفقه زمانی ایجاد می‌شود که یک معامله به دو بخش تجزیه می‌شود.

بر اساس این خیار، زمانی که قرارداد خریدوفروش تنها نسبت به یک قسمت از معامله صحیح و نسبت به بخش دیگر آن به جهتی باطل باشد؛ ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل شده است، به مشتری برگردانده می‌شود.

پدر این شرایط مشتری، می‌تواند با استناد به خیار تبعض صفقه، بخش صحیح معامله را نیز فسخ کند و ثمن آن بخش را نیز دریافت کند یا اینکه فقط آن بخش صحیح معامله را قبول کند.

مثال خیار تبعض صفقه

به‌عنوان‌مثال فرض کنید شخصی، شش‌دانگ ملکی را به شخص دیگری فروخته است، درحالی‌که تنها مالک سه دانگ ملک بوده و سه دانگ دیگر ملک، وقف شده است و انتقال آن امکان‌پذیر نیست. در این حالت، معامله نسبت به سه دانگی که شخص، مالک آن بوده صحیح و نسبت به سه دانگ وقف، باطل است.

خریدار می‌تواند با استناد به خیار تبعض صفقه، بخش صحیح معامله را نیز فسخ و کل ثمن را از فروشنده دریافت کند. یا اینکه بخش صحیح معامله را قبول کند و فقط ثمن سه دنگ باطل شده را دریافت کند.

شرایط اعمال خیار تبعض صفقه

برای اعمال خیار تبعض صفقه لازم است که شرایطی رعایت شود. شرایط اعمال خیار تبعض صفقه عبارت است از:

• شرط اول اعمال خیار تبعض صفقه آن است که معامله قابل‌تجزیه به دو بخش گردد؛ بنابراین اگر معامله قابل‌تجزیه به دو بخش نباشد امکان اعمال خیار تبعض صفقه وجود ندارد. برای مثال حیوانی فروخته شود که یک گوش نداشته باشد.
• شرط دوم اعمال خیار تبعض صفقه این است که مشتری در زمان معامله، آگاه به بطلان یک بخش از قرارداد نبوده باشد.
• خیار تبعض صفقه، جزء خیارات فوری نیست، بنابراین اجرای فوری خیار از شرایط اعمال خیار تبعض صفقه نیست. اما باید توجه نمود که مشتری نباید اعمال خیار تبعض صفقه را تا حدی به تأخیر اندازد که از این تأخیر، رضایت او به معامله و اسقاط خیار تبعض صفقه برداشت شود.
• شرط آخر از شرایط اعمال خیار تبعض صفقه آن است که طرفین نباید در زمان عقد، حق خیار تبعض صفقه را اسقاط کنند. درصورتی‌که یکی از طرفین یا هر دو خیار تبعض صفقه را اسقاط کند، حق اعمال این خیار را ندارند.

خیار تبعض صفقه در چه معاملاتی ایجاد می‌شود؟

خیار تبعض صفقه مانند خیار شرط، مختص عقد بیع نیست و در تمام معاملات معوض، اعمال آن ممکن است.

خیار تبعض صفقه فقط مخصوص مشتری نیست، بلکه برای بایع نیز قابل‌اعمال است. در واقع اگر ثمن به دو بخش صحیح و باطل تقسیم شود، بایع حق دارد عقد را نسبت به قسمت صحیح ثمن فسخ کند.

به‌عنوان‌مثال، اگر فردی اتومبیل خود را در مقابل ملکی با دیگری معاوضه کند و پس از عقد معلوم شود که سه دانگ از آن ملک، وقف بوده و قرارداد نسبت به آن سه دانگ باطل است، بایع (فروشنده) می‌تواند معامله را نسبت به سه دانگ صحیح نیز فسخ کند.

جمع‌بندی

خیار تبعض صفقه یعنی یک معامله به دو بخش صحیح و باطل تجزیه شده و در این حالت ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل است به مشتری بازگشت داده شود و مشتری می‌تواند بخش صحیح معامله را نیز فسخ و ثمن آن بخش را هم پس بگیرد. شرایط اعمال خیار تبعض صفقه این است که معامله قابل‌تجزیه باشد و مشتری آگاه به بطلان بخشی از معامله نباشد و طرفین در زمان عقد این خیار را اسقاط نکنند.

وکلای مؤسسه حقوقی دادنیک آماده‌اند شما را در مسائل حقوقی پیرامون خیار تبعض صفقه پشتیبانی کنند.

سؤالات متداول