انواع خیارات و همه چیز درباره آن ها

خیار در قانون مدنی، به معنی مجوزی است که قانون به افراد می‌دهد تا  با استفاده از آن‌ها، معامله خود را فسخ کنند. خیار حیوان، مجلس، تأخیر ثمن و خیار تدلیس، خیار غبن، خیار عیب، از انواع خیارات مندرج در قانون مدنی هستند. هر کدام از خیارات، برای آن که اعمال شوند، شرایط مخصوصی دارند.

در این مقاله از دادنیک به بررسی خیارات و انواع آنها می‌پردازیم. درصورتی‌که پیرامون مسائل حقوقی مربوط به خیارات نیازمند مشاوره حقوقی هستید با ما در ارتباط باشید.

خیارات چیست؟

بر اساس قانون مدنی، کلیه عقود و قراردادهای منعقد شده میان افراد، درصورتی‌که، خلاف قواعد آمره نباشند، محترم است و طرفین باید به آن، پایبند گردند. اما گاهی یکی از طرفین، به هر دلیلی، نیازمند برهم‌زدن و فسخ معامله منعقد شده، است که قانون‌گذار، در این زمینه، انواع خیارات در حقوق را در نظر گرفته است.

خیار در لغت، به معنی اختیار یا مجوز انجام کاری است. در واقع، خیار در قانون مدنی، حقی است که قانون‌گذار، برای طرفین قرارداد، ایجاد کرده است که به‌موجب آن، دارنده حق، بتواند معامله منعقد شده، برهم زند. عقود لازم، دسته‌ای از عقود هستند که تنها در صورت وجود شرط فسخ قرارداد، خیارات قانونی یا اقاله طرفین، قابل‌فسخ هستند.

بنابراین، اصل بر لزوم قراردادها است یعنی نمی‌توان به‌راحتی، قراردادها را برهم زد. اما قانون مدنی، به طرفین یک معامله، اختیار داده است تا درصورتی‌که شرایط قانونی وجود داشته باشد، امکان فسخ قرارداد مهیا شود.

در بسیاری از قراردادهای به طور پیش‌فرض خیارات اسقاط شده‌اند؛ بنابراین متعاملین نمی‌توانند تحت هیچ شرایطی جز اقاله قرارداد را خاتمه دهند؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنیم پیش از عقد قرارداد با یک وکیل پایه یک دادگستری مشورت کنید.

انواع خیارات

خیارات مندرج در قانون مدنی دارای انواع مختلفی هستند از جمله:

خیار مجلس

به‌موجب خیار مجلس هریک از طرفین، می‌توانند، بلافاصله پس از انعقاد قرارداد، در مجلس و محل انعقاد قرارداد، آن را فسخ کنند. ماده ۳۹۷ قانون مدنی، در خصوص خیار مجلس بیان کرده است که هر یک از طرفین عقد بیع، بعد از عقد، فی‌المجلس و مادام که متفرق نشده‌اند، اختیار فسخ معامله را؛ بنابراین این خیار مجلس، مخصوص زمانی است که طرفین قرارداد، در مجلس عقد حاضرند و به‌محض خروج از مجلس این خیار اسقاط می‌شود.

خیار حیوان

خیار حیوان، یکی دیگر از انواع خیارات در حقوق است که بر اساس آن، مشتری، در بیع حیوانات، تا سه روز، اختیار فسخ و برهم‌زدن معامله را دارد. زیرا ممکن است، حیوان، بیماری ای داشته باشد که در زمان انعقاد معامله، مشخص نباشد و مشتری، متوجه آن نگردد. خیار حیوان، صرفاً، مخصوص مشتری است و مبنای محاسبه، سه روز از حین عقد قرارداد است.

خیار تأخیر ثمن

طبق ماده ۴۰۲ قانون مدنی، وقتی مبیع، عین خارجی و یا در حکم آن باشد و برای تأدیه ثمن یا تسلیم مبیع، بین طرفین عقد بیع، زمانی معین نشده باشد، و سه روز از تاریخ بیع بگذرد و در این مدت، نه بایع مبیع را تسلیم مشتری کند و نه مشتری، تمام ثمن را به بایع بدهد، بایع، می‌تواند معامله را فسخ کند؛ بنابراین در صورت تعلل مشتری، در پرداخت ثمن یا وجه معامله، زمانی که فروشنده، هنوز مال را تسلیم نکرده است، فروشنده حق فسخ دارد. همچنین، مورد معامله، در خیار تأخیر ثمن، باید وجود خارجی داشته باشد.

خیار رویت و تخلف از وصف

خیار رویت و تخلف از وصف، در ماده ۴۱۰ قانون مدنی، پیش‌بینی‌شده است. هر گاه کسی، مالی را ندیده و آن را فقط به وصف خریداری کند، بعد از دیدن مال، آن دارای اوصافی که ذکر شده، نباشد، می‌تواند بیع را فسخ کند یا به همان نحو که هست، قبول نماید؛ بنابراین، هرگاه، مالی را صرفاً بر اساس توصیفات فروشنده بخریم و بعد از رویت، متوجه شویم، فاقد وصف مذکور است، می‌توانیم معامله را فسخ کنیم.

خیار غبن

یکی دیگر از انواع خیارات در حقوق، خیار غبن است.  غبن، به معنای تفاوت ارزش مورد معامله با قیمت بازار است و زمانی که تفاوت، بسیار واضح و آشکار شود، به آن، غبن فاحش گفته می‌شود.

زمانی که هر یک از متعاملین که در معامله، غبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن، می‌تواند معامله را فسخ کند. خیار غبن، فوری است و باید به‌محض اطلاع از آن، اعمال گردد در غیر این صورت اسقاط می‌شود. لازم به ذکر است که اختلاف قیمت، باید به نحوی باشد که نتوان از آن، چشم‌پوشی نمود.

خیار تدلیس

خیار تدلیس، از دیگر انواع خیارات در قانون مدنی است.  تدلیس، به معنای پنهان‌کردن عیب و ایجاد فریب طرف مقابل است.  برای مثال نسبت‌دادن وصفی که در مبیع یا ثمن موجود نیست یا مانورهای متقلبانه، می‌توانند، منجر به تدلیس در معامله شود.

اگر بایع، تدلیس کند، مشتری حق فسخ بیع را دارد و بایع نیز، نسبت به ثمن شخصی، در صورت تدلیس مشتری حق فسخ دارد؛ بنابراین با تدلیس، توسط هریک از فروشنده و مشتری و تحقق معامله بر اساس آن، برای طرف مقابل، حق فسخ ایجاد خواهند شود. خیار تدلیس خیار فوری است به‌محض اطلاع باید اعمال گردد در غیر این صورت اسقاط می‌شود.

خیار عیب

اگر بعد از معامله، مشخص شود که مبیع، معیوب بوده، مشتری، می‌تواند، قبول مبیع معیوب با اخذ ارش قبول کند یا معامله را فسخ کند. خیار عیب، زمانی ایجاد می‌شود که کالای خریداری شده توسط مشتری، معیوب باشد و مستری از این عیب بی‌اطلاع باشد. در این حالت، مشتری می‌تواند با اعمال خیار عیب، معامله را فسخ کند یا بدون برهم‌زدن معامله، با مابه‌التفاوت قیمت مبیع سالم و مبیع معیوب، از فروشنده معامله را قبول کند.

خیار شرط

در عقد بیع، ممکن است شرط شود که در مدت معین، برای بایع یا مشتری یا هر دو یا شخص خارجی، اختیار فسخ معامله وجود داشته باشد. خیار شرط یا حق فسخ، به‌موجب توافق طرفین قرارداد، به‌عنوان یکی از شروط، در قرارداد، درج می‌شود و درصورتی‌که شرایط پیش‌بینی‌شده در شرط فسخ ایجاد شود، هریک از طرفین که دارنده این خیار است، می‌تواند قرارداد را فسخ کند.

خیار تبعض صفقه

خیار تبعض صفقه، وقتی ایجاد می‌شود که عقد بیع، نسبت به قسمتی از مبیع، به جهتی از جهات، باطل شود در این صورت، مشتری حق دارد، کل بیع را فسخ کند یا نسبت قسمتی که بیع صحیح است، آن را قبول کند و نسبت به قسمتی که بیع باطل بوده است، ثمن را پس بگیرد.

جمع‌بندی

خیار حقی است که قانون به هر یک از طرفین قرارداد یا شخص ثالث داده و یا در ضمن قرارداد به نفع طرفین شرط شده که می‌توانند درصورتی‌که شرایط لازم وجود داشته باشد، عقد لازم را فسخ کنند. انواع خیارات عبارت هستند از: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار تأخیر ثمن، خیار شرط، خیار غبن، خیار عیب، خیار رویت و تخلف وصف، خیار تدلیس، خیار تبعّض صفقه، خیار تخلف شرط.

مؤسسه حقوقی دادنیک آماده است شما را در زمینه خیارات قانونی و انواع آنها راهنمایی کند.

سؤالات متداول