سرقت حدی و سرقت تعذیری

سرقت در قوانین ما به دو دسته اصلی حدی و تعزیری تقسیم می‌شود.

سرقت حدی و تعزیری دو نوع جرم سرقت هستند که از نظر مجازات و شرایط وقوع با هم تفاوت دارند. سرقت تعزیری جرمی است که مجازات آن در قوانین مشخص شده و با توجه به شرایط مختلف، متفاوت است.

این نوع سرقت برای جرایمی در نظر گرفته می‌شود که به‌طور مستقیم شامل مجازات‌های شرعی نظیر قطع دست یا قصاص نیستند.

سرقت حدی جرمی است که شرایط وقوع آن در شرع مشخص شده و مجازات آن نیز به‌صورت دقیق تعیین شده است. این نوع سرقت مجازات‌های سنگین‌تری دارد و در مواردی نظیر سرقت از خانه‌ای که کسی در آن ساکن است یا سرقت در شب رخ می‌دهد.

در ادامه، به بررسی این موضوع که سرقت حدی و سرقت تعزیری چیست؟ خواهیم پرداخت.

سرقت حدی چیست؟

سرقت حدی جرمی است که مجازات آن در قوانین اسلامی به‌طور دقیق تعیین شده و به‌عنوان یک حد شرعی محسوب می‌شود.

به‌عبارت ساده‌تر، اگر فردی مالی را در شرایط خاصی که قانون مشخص کرده است، به سرقت ببرد، مجازات او از پیش تعیین شده و قاضی نمی‌تواند در آن تغییری ایجاد کند.

طبق قوانین اسلامی، سرقت ۴.۵ نخود طلای مسکوک از دیگری به‌صورت پنهانی و با ورود به مکانی که مال در آن نگهداری می‌شود (هتک حرز)، در شرایط خاصی نظیر اینکه فرد بالغ و عاقل باشد و قحطی نباشد، به‌عنوان سرقت حدی شناخته می‌شود.

در صورت احراز ۱۴ شرط مندرج در ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی، مجازات سنگینی نظیر قطع عضو (انگشتان دست یا پا) و در برخی موارد اعدام برای مجرم در نظر گرفته می‌شود.

شرایط سرقت حدی

ماده 268 قانون مجازات اسلامی، 14 شرط را برای تحقق جرم سرقت حدی برشمرده است. اگر تمام این شرایط در یک سرقت جمع شود، مجازات آن از نوع حدود اسلامی خواهد بود.

• مال سرقت‌شده قبل از اثبات سرقت نباید به مالکیت فرد سارق درآمده باشد.
• اگر مالی که دزدیده شده، قبلاً توسط فرد دیگری دزدیده یا غصب شده باشد، جرم سرقت حدی محسوب نمی‌شود. در واقع، دزدیدن مالی که خود دزدیده شده، جرمی متفاوت دارد.
• مال سرقت‌شده قبل از اثبات جرم سرقت، نباید تحت اختیار مالک آن قرار گیرد.
• صاحب مال نمی‌تواند قبل از اثبات جرم، دزد را ببخشد یا از شکایت خود صرف‌نظر کند.
• صاحب مال سرقت‌شده باید برای پیگیری قانونی و اثبات جرم، شکایت خود را به‌صورت رسمی ثبت کند.
• سرقت حدی نباید در زمانی انجام شود که قحطی بر جامعه حاکم باشد.
• مال سرقت‌شده نباید از اموال دولتی، عمومی یا اموال وقفی عام باشد، بلکه سرقت حدی فقط در مورد اموال خصوصی مطرح می‌شود و سرقت اموال عمومی تحت عنوان مجرمانه دیگری قرار می‌گیرد.
• ارزش مال سرقت‌شده در زمان خروج از حرز و محل نگهداری مالک، باید برابر با ۴.۵ نخود طلای مسکوک باشد.
• شخصی‌که جرم سرقت حدی را مرتکب می‌شود، نباید پدر یا جد پدری صاحب مال باشد.
• هتک حرز و سرقت باید به‌صورت مخفیانه انجام شود و اگر این اقدام به‌طور علنی انجام شود، در این چارچوب قرار نخواهد گرفت.
• برای اینکه سرقتی حدی محسوب شود، سارق علاوه‌بر اینکه باید حرز (محل نگهداری مال) را بشکند یا باز کند، باید خود نیز مال را از آن محل خارج کند. مثلاً اگر کسی قفل گاو صندوقی را بشکند اما شخص دیگری مال را بردارد، سرقت حدی محسوب نمی‌شود.
• یکی از شرایط اصلی سرقت حدی این است که سارق محل نگهداری مال را از بین ببرد. این‌کار می‌تواند با شکستن قفل، باز کردن در یا هر روش دیگری انجام شود. این عمل نشان می‌دهد که سارق برای رسیدن به مال، مانعی را از سر راه برداشته است.
• مالی که مورد سرقت قرار می‌گیرد، باید در مکانی امن و بسته نظیر گاوصندوق نگهداری شود. این مکان امن را حرز می‌نامیم. اگر مال در جایی باز و در معرض دید قرار داشته باشد، سرقت آن حدی محسوب نخواهد شد.
• برای اینکه سرقتی حدی محسوب شود، مالی که دزدیده می‌شود باید از نظر شرع و قانون ارزش مالی داشته باشد. به‌عبارت دیگر، باید چیزی باشد که بتوان آن را خرید و فروش کرد یا به نحوی ارزش مادی داشته باشد.

سرقت تعزیری چیست؟

هرگاه فردی مرتکب سرقتی شود که شرایط ۱۴گانه سرقت حدی را نداشته باشد، جرم او به‌عنوان سرقت تعزیری محسوب می‌شود. قانون‌گذار برای پوشش دادن انواع مختلف سرقت که خارج از محدوده سرقت حدی قرار می‌گیرند، جرم سرقت تعزیری را تعریف کرده است.

این نوع سرقت، انعطاف‌پذیری بیشتری در تعیین مجازات دارد و قاضی می‌تواند با توجه به شرایط پرونده و شدت جرم، مجازات متناسب را برای مجرم در نظر بگیرد.

شرایط سرقت تعزیری

ماده 651 قانون مجازات اسلامی، شرایطی را برای سرقت تعزیری مشخص کرده است. اگر سرقتی شرایط لازم برای احراز سرقت حدی را نداشته باشد، اما پنج شرط ذکر شده در این ماده را دارا باشد، به‌عنوان سرقت تعزیری محسوب می‌شود.

این شرایط شامل مواردی همچون زمان وقوع سرقت، تعداد سارقین، استفاده از سلاح و… است. بر اساس شدت و نوع جرم، مجازات‌های مختلفی برای مرتکب این نوع سرقت در نظر گرفته می‌شود.

• سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
• سرقت در شب اتفاق افتاده باشد.
• سارقان ممکن است به سلاح گرمی نظیر انواع تفنگ یا نارنجک و یا سلاح سردی هم‌چون قمه، چاقو و یا حتی ابزارهای غیرمعمول مثل پنجه بوکس مجهز باشند. این افراد ممکن است سلاح خود را به‌صورت آشکار یا پنهانی حمل کنند.
• در صورتی‌که سارق برای دزدی از دیوار بالا رفته، حرز محل را شکسته، کلید تقلبی ساخته یا با جعل عنوان مامور دولت دست به سرقت زده باشد، جرم ارتکابی سرقت تعزیری محسوب می‌شود. این نوع سرقت، با توجه به روش‌های مختلفی که سارق برای انجام آن به‌کار می‌برد، می‌تواند شامل طیف گسترده‌ای از اعمال مجرمانه باشد. از جمله این روش‌ها می‌توان به ورود غیرمجاز به اماکن خصوصی، تخریب اموال، جعل اسناد و مدارک و سوء استفاده از اعتماد افراد اشاره کرد.
• در صورتی‌که سارقین در حین سرقت، اقدام به آزار و اذیت یا تهدید افراد کنند، علاوه‌بر مجازات اصلی سرقت، به ۵ تا ۲۰ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق نیز محکوم خواهند شد. دلیل تشدید مجازات در این نوع سرقت‌ها، نزدیکی آن‌ها به سرقت حدی است. اگرچه این سرقت‌ها تمام شرایط ۱۴ گانه سرقت حدی را دارا نیستند، اما برخی از مهم‌ترین شرایط آن را شامل می‌شوند. به‌همین دلیل، قانونگذار مجازات شدیدتری را برای آن‌ها در نظر گرفته است.

مجازات سرقت حدی و تعزیری

هر دو سرقت حدی و تعزیری جرم محسوب می‌شوند و قانون مجازات مشخصی برای آن‌ها در نظر گرفته است. با این‌حال، مجازات این دو نوع سرقت به‌دلیل تفاوت در شرایط وقوع جرم، کاملا متفاوت است.

به‌طور کلی، مجازات سرقت حدی به‌عنوان مجازاتی سنگین‌تر در نظر گرفته می‌شود و شامل مجازات‌هایی نظیر قطع عضو یا اعدام می‌شود. در مقابل، مجازات سرقت تعزیری معمولاً شامل حبس، شلاق و جزای نقدی است.

مجازات سرقت حدی بار اول

طبق قانون، فردی‌که مرتکب سرقت حدی شود، در اولین مرتبه به‌عنوان مجازات، چهار انگشت دست راست خود را از مچ قطع می‌کند. در واقع، تنها کف دست و انگشت شست از دست او باقی می‌ماند.

مجازات سرقت حدی بار دوم

بر اساس قانون مجازات اسلامی، تکرار جرم سرقت عواقب بسیار جدی در پی دارد. فردی‌که برای بار دوم مرتکب سرقت شود، علاوه‌بر مجازات قبلی، مجازات سنگین‌تری را متحمل خواهد شد. در این حالت، مجازات قانونی قطع پای مجرم از ناحیه پایین است که به‌معنای قطع کامل پا تا محل اتصال به ساق پا خواهد بود.

مجازات سرقت حدی بار سوم

طبق قانون، اگر فردی سه بار مرتکب جرم سرقت شود، به‌عنوان مجازات، حبس ابد برای او در نظر گرفته می‌شود.

مجازات سرقت حدی بار چهارم

طبق قانون، هرگاه فردی‌که مرتکب جرمی شده است، برای چهارمین بار آن جرم را تکرار کند، حتی اگر این عمل در زندان رخ داده باشد، حکم اعدام برای او صادر خواهد شد.

مجازات سرقت تعزیری مشدد

اگر فردی مرتکب سرقتی شود که از نظر قانون جرم سنگینی محسوب شود (سرقت تعزیری مشدد)، مجازات بسیار سنگینی در انتظار او است. براساس قوانین موجود، این فرد به حبس طولانی‌مدت بین پنج تا بیست سال و همچنین، مجازات 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

مجازات سرقت تعزیری ساده

اگر کسی مال دیگری را بدزدد و این دزدی شرایط خاصی نداشته باشد، به جرم سرقت ساده محکوم می‌شود. مجازات این جرم، حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال است. علاوه‌بر حبس، ممکن است فرد به ۷۴ ضربه شلاق نیز محکوم شود.

تفاوت سرقت حدی و سرقت تعزیری

جرم سرقت با توجه به شرایط وقوع، به دو دسته حدی و تعزیری تقسیم می‌شود. هر یک از این دو نوع سرقت، ویژگی‌ها و مجازات‌های خاص خود را دارد. آشنایی با تفاوت‌های سرقت حدی و تعزیری، برای افراد درگیر در پرونده‌های کیفری و همچنین، برای پیشگیری از وقوع چنین جرایمی، بسیار اهمیت دارد. در ادامه به بررسی دقیق این تفاوت‌ها می‌پردازیم.

منشا جرم

ریشه و منشأ این دو جرم متفاوت است. جرم دزدی تعزیری ریشه در فقه دارد و شرایط آن بر اساس احکام شرعی تعیین شده است. اما جرم ربودن مال دیگری که از نوع تعزیری محسوب می‌شود، بر اساس مصالح جامعه و قوانین وضع شده توسط قانون‌گذار تعریف و مجازات می‌شود. در واقع، شرایط و مجازات جرم دزدی تعزیری بیشتر بر اساس اصول دینی و شرعی است، در حالی‌که جرم ربودن مال دیگری از نوع تعزیری بیشتر بر اساس قوانین مدنی و کیفری کشور تعیین می‌شود.

شرایط جرم

برای اینکه جرمی به‌عنوان سرقت حدی شناخته شود، باید ۱۴ شرط خاص برقرار باشد. اگر حتی یکی از این شرایط وجود نداشته باشد، جرم به‌عنوان سرقت تعزیری طبقه‌بندی می‌شود. در واقع، تفاوت اصلی بین سرقت حدی و تعزیری در وجود یا عدم وجود این ۱۴ شرط است. این تفاوت باعث می‌شود که مجازات و عواقب حقوقی هر یک از این دو نوع سرقت کاملا متفاوت باشد.

نوع مجازات

تفاوت اصلی جرایم حدی و تعزیری در نوع و میزان مجازات آن‌ها است. جرایمی که به‌عنوان حدی شناخته می‌شوند، مجازات‌های بسیار سنگینی نظیر قطع عضو، اعدام یا حبس ابد را در پی دارند.

این مجازات‌ها در شرع تعیین شده و تغییر ناپذیر هستند. از سوی دیگر، جرایم تعزیری دارای مجازات‌های سبک‌تری مثل حبس و شلاق هستند و میزان این مجازات‌ها توسط قاضی و با توجه به شرایط جرم تعیین می‌شود.

تخفیف در مجازات

یکی دیگر از تفاوت‌های اصلی سرقت حدی و تعزیری در میزان انعطاف‌پذیری مجازات آن‌ها است. مجازات سرقت حدی که ریشه در احکام شرعی دارد، ثابت بوده و امکان تخفیف در آن وجود ندارد.

اما در مورد سرقت تعزیری که بر اساس قوانین وضع شده توسط قانون‌گذار تعیین می‌شود، با توجه به شرایط و دلایل مختلف، امکان کاهش مجازات وجود دارد.

مرجع رسیدگی به پرونده

پرونده‌های سرقت حدی به دلیل مجازات‌های سنگین و شرایط خاص آن‌ها، همیشه در دادگاه کیفری یک بررسی می‌شوند. اما پرونده‌های سرقت تعزیری به‌دلیل تنوع شرایط و مجازات‌ها، در دادگاه‌های مختلفی مثل کیفری یک و دو، انقلاب، اطفال و حتی شورای حل اختلاف قابل رسیدگی هستند. این تفاوت در دادگاه رسیدگی‌کننده، به عواملی هم‌چون نوع سرقت، میزان خسارت وارده و سن مرتکب بستگی دارد.

مرور زمان

مرور زمان، مهلت مشخصی است که پس از گذشت آن، امکان پیگیری قانونی جرمی از بین می‌رود. این مدت برای هر جرم، توسط قانون تعیین می‌شود. تفاوت کلیدی بین سرقت حدی و تعزیری در همین‌جا نهفته است: سرقت حدی هرگز مشمول مرور زمان نمی‌شود و همیشه قابل پیگیری است.

در مقابل، سرقت تعزیری تحت تأثیر این قاعده قرار دارد و پس از گذشت مدت زمان تعیین‌شده، امکان تعقیب قانونی مرتکب آن وجود نخواهد داشت.

شیوه اثبات جرم سرقت در مراجع قضایی

برای اثبات جرم دزدی، چه سرقت از نوع تعزیری باشد و چه حدی، روش‌های مختلفی وجود دارد. این روش‌ها به‌عنوان ادله‌ای محکم برای اثبات این جرم در دادگاه مطرح می‌شوند و شامل اقرار متهم، شهادت شاهدان عادل، وجود آثار و شواهد در محل سرقت و سایر مستندات مرتبط است.

سوگند

یکی از راه‌های اثبات سرقت، سوگند خوردن شاکی است. قانونگذار، برای اطمینان از صحت ادعای شاکی، شرط کرده است که او حداقل دو یا سه بار در دادگاه، با سوگند خوردن، به دزدیده شدن مال توسط متهم شهادت دهد.

اقرار

یکی از راه‌های اثبات جرم سرقت، اقرار متهم است. بر اساس قوانین، اگر متهم دو بار در دادگاه به‌صورت صریح به ارتکاب جرم سرقت اعتراف کند، این جرم چه حدی باشد چه تعزیری، از نظر قضایی ثابت می‌شود.

شهادت

یکی از مهم‌ترین راه‌های اثبات جرم دزدی در دادگاه، شهادت شهود است. بر اساس قوانین موجود، اگر دو مرد شهادت دهند که فردی خاص مرتکب دزدی شده است، دادگاه این جرم را محرز دانسته و حکم مقتضی را صادر خواهد کرد. به‌عبارت ساده‌تر، شهادت دو شاهد مرد در این مورد، برای اثبات جرم دزدی کفایت می‌کند.

علم قاضی

در پرونده‌های سرقت، نقش قاضی بسیار حیاتی است. قاضی با بررسی دقیق شواهد و مدارک موجود در پرونده، از جمله اظهارات شاهدان، گزارش کارشناسان و سایر مستندات، به قضاوت می‌نشیند.

در نهایت، اگر قاضی با توجه به مجموع شواهد و دانش حقوقی خود، به این نتیجه برسد که جرم سرقت به‌طور قطع رخ داده است، حکم به اثبات جرم صادر خواهد کرد.

کلام آخر

سرقت حدی و سرقت تعزیری دو مفهوم حقوقی با پیامدهای متفاوت کیفری هستند که شناخت دقیق آن‌ها برای افراد جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است. سرقت حدی با توجه به میزان ارزش مالی اموال مسروقه و سایر عوامل قانونی، مجازات‌های شدیدتری را در پی دارد.

در مقابل، سرقت تعزیری با توجه به میزان جرم و دلایل ارتکاب آن، مجازات‌های سبک‌تری را به‌همراه دارد. به‌طور کلی، تعیین دقیق نوع سرقت و مجازات آن، نیازمند بررسی دقیق پرونده توسط متخصصین حقوقی است.

در این راستا، موسسه حقوقی دانیک با بهره‌گیری از وکلای مجرب و متخصص در حوزه حقوق کیفری، آماده ارائه مشاوره حقوقی جامع به موکلین در زمینه جرایم سرقت و سایر جرایم مشابه می‌باشد.

سؤالات متداول