خیار تدلیس، به معنای فسخ قرارداد، به دلیل فریب یکی از طرفین معامله است. در شرایط تحقق خیار تدلیس، دو عنصر قصد فریب و نسبت‌دادن صفتی به مورد معامله که فاقد آن است، ضروری است. درحالی‌که خیار عیب به‌واسطه عیبی که در کالا وجود داشته و مشتری از آن اطلاع نداشته است ایجاد میشود؛ در این شرایط مشتری می‌تواند عقد را فسخ یا با دریافت ارش آن (ما به تفاوت قیمت مبیع سالم و معیوب) را قبول کند.
زمان اعمال خیار تدلیس، بعد از اطلاع از آن، برای فرد فریب‌خورده فوری است. اسقاط خیار تدلیس، به علت آنکه مخالف نظم عمومی است، برای طرفین ممکن نخواهد بود.
در این مقاله از دادنیک به بررسی خیار تدلیس و تفاوت آن با خیار عیب می‌پردازیم درصورتی‌که پیرامون مسائل حقوقی مربوط به خیارات نیازمند مشاوره حقوقی هستید با ما در ارتباط باشید.
خیار تدلیس چیست؟
تدلیس در لغت به معنی مبهم کردن، به معنی تاریک کردن است. در اصطلاح حقوقی تدلیس عملیاتی است که موجب فریب طرف معامله گردد. در این صورت فرد فریب خود حق فسخ پیدا خواهد کرد. در واقع درصورتی‌که فروشنده یا خریدار، صفتی را به مالی منتسب کند که مال، فاقد آن صفت است و وجود آن صفت، باعث گردد خریدار آن را بخرد، برای خریدار یا فروشنده، حق فسخ قرارداد، بر مبنای خیار تدلیس ایجاد خواهد شد. تدلیس به دو صورت ممکن است رخ دهد:
- درصورتی‌که عملیاتی انجام شود تا عیب کالا مخفی شود. مثلاً با رنگ‌کردن ماشین، تصادفی بودن خودرو از مشتری مخفی شود.
- گاهی عیبی مخفی نمی‌شود یا اساساً عیبی وجود ندارد؛ اما فروشنده کالا را طوری جلوه می‌دهد که به نظر برسد امتیازی که کالا فاقد آن است در آن موجود است. مثلاً با استفاده از کپی‌کردن ظاهر یک برند خاص محصولی را به قیمت آن برند بفروشد.
اگر مشتری بداند که وضعیت مورد معامله به چه صورتی است و اقدام انعقاد قرارداد کند؛ خیار تدلیس به ایجاد نمی‌شود. بلکه قا عدهٔ اقدام اجرا خواهد شد؛ چون بر ضرر خودش اقدام کرده و عقد را منعقد نموده است.
لازم به ذکر است که این خیار بین عقد بیع و سایر عقود مشترک است.
شرایط تحقق خیار تدلیس
برای استفاده از خیار تدلیس لازم است شرایط زیر محقق شود:
- برای ایجاد خیار تدلیس، باید یک وصف که در مال مورد معامله یا ثمن موجود نیست، به آن نسبت داده شود؛ یا اعمال متقلبانه‌ای نسبت به آن مال صورت پذیرد و عیوب آن پنهان شود.
- وقتی کسی که یک صفت را به مالی نسبت دهد و یا عیبی را پنهان کند قصدش فریب‌دادن دیگری باشد تدلیس محقق میشود.
زمان اعمال خیار تدلیس
اعمال خیار تدلیس، بعد از علم به آن، فوری است. در واقع شخص فریب خورد باید بعد از اطلاع از این موضوع که مال، فاقد صفت ادعایی است، اقدام کند و مراتب فسخ را از طریق اظهارنامه حقوقی، به فروشنده اطلاع دهد.
تفاوت خیار عیب و خیار تدلیس
بین خیار عیب و خیار تدلیس تفاوت‌های زیر وجود دارند:
- در خیار عیب مورد معامله چه مبیع معین باشد، چه ثمن معین باشد باید الزاماً عیبی وجود داشته باشد. درحالی‌که در خیار تدلیس ممکن است حق فسخ به‌واسطه جلوه‌دادن ساختگی یک وصف که فقدان آن وصف در مبیع، عیب محسوب نمی‌شود؛ ایجاد شود.
- در خیار عیب لازم نیست که حتماً عملیاتی انجام شود، بلکه ممکن است عیب خودبه‌خود ایجاد شده باشد. کافی است عیب وجود داشته باشد و معامله‌کننده از آن بی‌اطلاع. درحالی‌که در خیار تدلیس حتماً باید عملیاتی برای فریب انجام شود که می‌تواند توسط فروشنده یا حتی شخص دیگری بدون اطلاع فروشنده انجام شده باشد.
جمع‌بندی
تدلیس در جایی اعمال میشود که یک طرف معامله با نیرنگ و فریب اوصافی که در موضوع معامله وجود ندارد را، موجود جلوه می‌دهد؛ ولی در عیب، زیاده یا نقیصه‌ای در مال هست که عرف آن را عیب می‌داند. هر دوی این خیارات فوری هستند و با تعلل بیش از حد اسقاط می‌شوند.
باتوجه‌به پیچیدگی تشخیص خیار تدلیس و عیب از یکدیگر و فوریت اعمال این خیارات توصیه می‌کنیم پیش از هر گونه اقدامی با وکیل دادگستری مشورت کنید. مؤسسه حقوقی دادنیک آماده است در این زمینه شما را همراهی کند.
سؤالات متداول
اگر تدلیس کننده از پسگرفتن کالا خودداری کند چه باید کرد؟
در صورت ممانعت از پسگرفتن کالا و فسخ قرارداد، باید با تنظیم دادخواست و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی، تأیید فسخ قرارداد از طریق دادگاه حقوقی درخواست کرد، فرد مقابل را ملزم به فسخ نمود.
آیا خیار تدلیس قابل اسقاط است؟
برخی از حقوقدانان، معتقدند که چون اسقاط خیار تدلیس باعث آسیب نظم عمومی آسیب میشود و زمینه فریبکاری در جامعه فراهم میکند، قابل اسقاط نیست.
این مطلب توسط تیم تحریریه دادنیک گردآوری و منتشر شده است.
تیم تحریریه دادنیک روزانه و در جهت افزایش اطلاعات کاربران سایت، مطالب متعددی در زمینه‌های مختلف منتشر می‌نماید.
برای مشاوره با وکیل متخصص می‌توانید با کارشناسان دادنیک در ارتباط باشید.
