نفقه چیست و چقدر است؟

زمانی که بین دو نفر عقد دائم برقرار می‌شود، وظایف بسیاری بر عهده زن و شوهر قرار می‌گیرد. وظایفی که هرکدام اسمی خاص داشته و به شکلی لازم است که مورد توجه قرار گیرند. نفقه یکی از آن وظایف است که حتماً بارها و بارها نام آن را شنیده‌اید. در واقع نفقه، مبلغی است که شوهر وظیفه دارد در برابر هزینه‌های لازم و اساسی زندگی همسر و فرزندان خود پرداخت نماید. از آنجایی که نفقه امری بسیار پیچیده است، برای داشتن اطلاعات دقیق درباره آن، لازم است تا از یک منبع دقیق و کاملاً معتبر، اطلاعات خود را تکمیل کنید. در این مقاله سعی کردیم با جمع‌آوری تمامی نکات لازم توضیح دهیم که نفقه چیست و چقدر است؟

نفقه فرزند، از جمله تکالیف والدین در برابر فرزند

حتماً بارها و بارها شنیده‌اید که والدین در برابر فرزندان خود وظایفی را دارند. یکی از اصلی‌ترین وظایفی که درباره فرزندان بر عهده والدین است، نفقه است. در اولین قدم، نفقه فرزند بر عهده پدر قرار دارد و او لازم است تا هزینه‌های زندگی فرزند را پرداخت نماید. البته پدر تا زمانی لازم است که هزینه‌های زندگی فرزند را پرداخت نماید که فرزند به سن بلوغ نرسیده باشد و توانایی کسب درآمد را نداشته باشد.

هنگامی که فرزند به سن بلوغ برسد و توانایی کسب را دارا باشد، پرداخت نفقه از وظایف والدین برداشته می شود. البته باید بدانید که در قانون برای نفقه فرزند پسر سن خاصی در نظر گرفته نشده است. اگر فرزند بعد از سن بلوغ نتواند کار مناسبی پیدا کند و هزینه های خود را تأمین کند، به عنوان مثال در صورتی که فرزند دچار بیماری یا مشکلات جسمی شده باشد، پرداخت نفقه همچنان به عهده پدر خواهد بود. همچنین نفقه فرزند دختر نیز تا زمان ازدواج به عهده پدر است. البته اگر قبل از ازدواج فرزند دختر نیز با اشتغال توانایی تأمین مخارج خود را داشته باشد، دیگر پدر وظیفه پرداخت نفقه به او را ندارد.

عقد نکاح؛ به وجود آمدن حق برای دریافت نفقه زن

نفقه زن امری دیگر است که با برقرار شدن نکاح دائمی بر عهده همسر قرار می‌گیرد. از زمانی که عقد جاری می‌شود، همسر نسبت به هزینه‌های زندگی زن وظیفه دارد. پرداخت هزینه‌های زندگی زن، براساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی برعهده همسر قرار می‌گیرد و لازم است تا هرماه برای زن پرداخت شود. البته تعیین میزان دقیق نفقه، امری پیچیده است که در ادامه درباره آن بیشتر سخن خواهیم گفت.

نفقه شامل چه مواردی می شود؟

همان‌طور که گفته شد، نفقه هزینه‌ای است که همسر لازم است تا در برابر اصلی‌ترین هزینه‌های زندگی زن خود پرداخت نماید. میزان نفقه شامل هزینه‌هایی از جمله هزینه خوراک، پوشاک، مسکن و دیگر هزینه‌ها بوده که به‌صورت کلی به‌عنوان هزینه‌های متعارف زندگی زن شناخته می‌شوند. این هزینه‌ها باید با هزینه زندگی زن در زمانی مجردی متناسب باشد و براساس آن به زن پرداخت شود.

تمکین خاص و عام؛ در برابر دریافت نفقه برای زن

زمانی که قرار است تا نفقه به زن تعلق گیرد، یک شرط اساسی بر آن وجود دارد. در واقع زنی مخاطب دریافت نفقه و شامل شرایط دریافت نفقه می‌شود که شرایط تمکین را رعایت کرده باشد. تمکین عام و خاص امری است که سبب می‌شود تا نفقه بر عهده گردن مرد باشد و شوهر موظف به پرداخت آن شود. اگر نمی دانید تمکین چیست، لازم است بدانید که این اصطلاح در لغت به معنای فرمان بردن است.

این در حالی است که تمکین به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود. تمکین عام تمامی تکالیفی را شامل می‌شود که قانون بر عهده زن و مرد قرار داده است و در طول زندگی باید رعایت شوند. تمکین خاص بخش دوم تمکین بوده که به داشتن رابطه جنسی مرتبط می‌شود. به این ترتیب زن در صورتی شامل شرایط دریافت نفقه می‌شود که تمکین عام و خاص را رعایت کرده باشد. اگر زنی وظایف خود دربرابر شوهر را رعایت نکند، پرداخت نفقه نیز شامل وی نخواهد شد.

نشوز عاملی برای عدم استحقاق زن نسبت به نفقه

همان‌طور که گفته شد، نفقه به زنی تعلق می‌گیرد که موارد و شرایط تمکین عام و خاص را رعایت کرده باشد. در این بین اگر زن به موارد تمکین پایبند نباشد و آن‌ها را رعایت نکند، با نام زن ناشزه خوانده می‌شود. رعایت نکردن موارد تمکین عام و خاص مانند اطاعت نکردن از شوهر در موارد عامی چون سکونت در منزل انتخاب شده توسط شوهر و موارد تمکین خاص چون برقراری روابط جنسی امری است که در آن زن ناشزه خوانده شده و نشوز به حساب می‌آید. در این شرایط زن حقی در برابر نفقه خود ندارد.

حکم نفقه بعد از طلاق برای زن و فرزندان

به‌صورت کلی پس از جاری شدن حکم طلاق، دیگر حق نفقه زن بر عهده مرد نخواهد بود. با این حال، نفقه فرزندان همچنان بر عهده پدر هستند و او موظف است تا رسیدن فرزندان به سنین بلوغ و کسب درآمد هزینه‌های زندگی آن‌ها را تأمین کند. البته پس از طلاق، در برخی شرایط خاص نیز ممکن است تا نفقه برای زن نیز وجود داشته باشد. در صورتی که زن در حین طلاق باردار باشد، تا پایان بارداری مرد موظف به پرداخت نفقه همسر خود بوده و لازم است تا هزینه‌های او را تأمین کند. در طلاق رجعی نیز، تا پایان عده طلاق که زن در منزل همسر خود سکونت دارد، نفقه زن بر عهده شوهر بوده و لازم است تا آن را برآورده سازد. برای آشنایی بیشتر با حقوق زن بعد از طلاق پیشنهاد می کنیم مقاله طلاق توافقی و حق طلاق را مطالعه کنید.

حکم نفقه برای زن شاغل

ممکن است به نظر برسد که زن در صورت داشتن کسب درآمد و شغل ثابت، دیگر نیازی به نفقه ندارد. با اینکه این موضوع در نفقه فرزندان رایج است اما نفقه زن در این شرایط نیز بر عهده مرد است. در واقع حتی در صورتی که زن توانایی مالی داشته باشد و بتواند که هزینه‌های زندگی خود را پرداخت نماید، باز همسر او وظیفه دارد که هزینه‌های اصلی و معمول زندگی زن را پرداخت نماید. این موضوع هیچ ارتباطی با میزان درآمد زن نخواهد داشت. در اصطلاح حقوقی گفته می‌شود که پرداخت نفقه مشروط به فقر زن نیست.

حکم نفقه زن در دوران عقد برای شوهر

موضوعی که در این بین ممکن است سؤال برانگیز شود، پرداخت نفقه به زن در دوران عقد و پیش از خانه مشترک است. در این میان باید بدانید که نفقه در این دوران نیز بر عهده مرد قرار دارد. در واقع با جاری شدن عقد دائم بین زن و شوهر، نفقه به‌صورت کامل بر عهده مرد قرار می‌گیرد و لازم است تا پرداخت شود. البته باید دقت داشته باشید که این امر تنها برای عقد دائم موضوعیت داشته و در صورت جاری شدن عقد موقت، شرایط به گونه دیگری است.

حکم نفقه زن پس از فوت شوهر

نفقه، با فوت شوهر نیز می‌تواند ادامه‌ داشته باشد و زن آن را دریافت نماید! این موضوع در دو قالب پس از فوت شوهر می‌تواند پیگیری شود. یک آن که زن مطالبه نفقه گذشته خود را داشته باشد و بخواهد تا آن را دریافت نماید. دیگری مربوط به عده زن پس از فوت شوهر است. از آنجایی که زن لازم است تا چهار ماه و ده روز عده شوهر خود را نگه دارد، در این مدت نفقه به او تعلق گرفته و می‌تواند آن را درخواست کند.

میزان نفقه زن و پرداخت آن

همان‌طور که تا به اینجا بارها و بارها بیان کردیم، نفقه امری نسبی است و عدد خاصی ندارد. میزان نفقه با توجه به شرایط و وضعیت مالی زن می‌تواند متفاوت باشد. نفقه باید در حد و اندازه‌ای باشد که شرایط عرفی جامعه برای زن در نظر می‌گیرد. در واقع متناسب با شرایط وضعیت خانوادگی زن در دوران مجردی و میزان هزینه‌های زندگی او در آن دوران، نفقه دوران زندگی متأهلی و زناشویی نیز مشخص می‌شود.

چه چیزهایی شامل نفقه می شود؟

نفقه شامل همه نیازهای متعارف خانم است. مواردی مانند مسکن، پوشاک، خوراک و اثباب منزل که زن به آن‌ها احتیاج دارد شامل نفقه می شوند. همچنین مواردی مانند هزینه های درمان که خانم در هنگام بیماری نیاز داشته باشد نیز جزو نفقه محسوب می‌شوند.

سؤالات متداول